ଶିବରାତ୍ରୀର ବାସ୍ତବ ସ୍ୱରୂପ --- ବ୍ର.କୁ. ଡ଼ାକ୍ତର ସୁଧାଂଶୁ ଶେଖର ମିଶ୍ର, ପାଟଣାଗଡ

ଶିବରାତ୍ରୀର ବାସ୍ତବ ସ୍ୱରୂପ

ବ୍ର.କୁ. ଡ଼ାକ୍ତର ସୁଧାଂଶୁ ଶେଖର ମିଶ୍ର, ପାଟଣାଗଡ

ଧାର୍ମିକ ଉସôବ ବା ପର୍ବପର୍ବାଣି ମାନଙ୍କର ଉପôି କିପରି ଓ କାହିଁକି ହେଲା ? ଏହି ପ୍ରଶ୍ନର ଉରରେ ଏହା କୁହାଯାଏ ଯେ ଯେପରି ବିଚାର ସେପରି ବ୍ୟବହାର । ମନୁଷ୍ୟର ବ୍ୟବହାର ତା"ର ବିଚାର ଅନୁରୂପ ଶୁଦ୍ଧ ବା ଅଶୁଦ୍ଧ ହୁଏ । ତେଣୁ ବ୍ୟବହାର ଶୁଦ୍ଧି ପାଇଁ ମନରେ ଉପôନ୍ନ ହେଉଥିବା ବିଚାର ସମୂହକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଏହା ଅନୁଭବ କରି କେତେକ ବିଚାରବାନ ଲୋକ ସାଧାରଣ ଜନଜୀବନକୁ ମର୍ଯ୍ୟାଦିତ ଓ ଶୃଙ୍ଖଳିତ କରିବା ପାଇଁ ଏବଂ ମାନସିକ ଶୁଦ୍ଧି ଦ୍ୱାରା ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଶକ୍ତିର ବିକାଶ କରିବା ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ପର୍ବପର୍ବାଣିର ସୃଜନା କଲେ । 

କାଳକ୍ରମେ କେତେକ ବିଶିଷ୍ଟ ସାମାଜିକ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଧାର୍ମିକ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ଜନ୍ମଦିବସ ବା ପ୍ରାୟାଣ ଦିବସକୁ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ଜୀବନର ଶ୍ରେଷ୍ଠ କୃତି ବା ସଂସ୍କରଣ ଗୁଡ଼ିକ ସହିତ ପାଳନ କରାଗଲା । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ପଣ୍ଡିତ ଜବାହାରଲାଲ ନେହେରୁ ଛୋଟ ଛୋଟ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ଖୁବ୍ ପସନ୍ଦ କରୁଥିଳେ ବୋଲି ତାଙ୍କ ଜନ୍ମ ଦିବସକୁ "ଶିଶୁଦିବସ'' ରୂପେ ପାଳନ କରାଯାଏ । ସେହିପରି ସର୍ବଗୁଣ ସମ୍ପନ୍ନ, ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ନିର୍ବିକାରୀ, ମର୍ଯ୍ୟାଦା ପୁରୁଷୋମ ଦେବାଧିପତି ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ତଥା ଶ୍ରୀରାମଙ୍କ ଜନ୍ମ ଦିନକୁ ଯଥାକ୍ରମେ ଜନ୍ମାଷ୍ଟମୀ ଓ ରାମ ନବମୀ ରୂପରେ ଏଥିପାଇଁ ମହାସମାରୋହରେ ପାଳନ କରାଯାଏ ଯଦ୍ଧ୍ୱାରା ଲୋକେ ସେହି ଦୈବୀ ଗୁଣ ସମ୍ପନ୍ନ ଆତ୍ମାମାନଙ୍କର ଜୀବନ ଶୈଳୀକୁ ଅନୁସରଣ କରି ସ୍ୱ ସ୍ୱ ଜୀବନକୁ ତଦନୁରୂପ ଗଢ଼ି ତୋଳିବା ପାଇଁ ପ୍ରେରଣା ପାଇବେ । ଏହିପରି ଶିବରାତ୍ରୀ ମଧ୍ୟ ସର୍ବାତ୍ମାଙ୍କ ପରମପିତା ପରମାତ୍ମା ଶିବଙ୍କ ଦିବ୍ୟ ଅବତରଣ ତଥା ଅଦ୍ଭୁତ କର୍ବ୍ୟକୁ ସ୍ମରଣ କରାଇଦିଏ ।

ଶିବରାତ୍ରୀ ସମସ୍ତ ପର୍ବପର୍ବାଣି ମଧ୍ୟରେ ସର୍ବୋମ । ଏହି ଦିନ ଭକ୍ତମାନେ ମନ୍ଦିରରେ ଶିବଲିଙ୍ଗ ଉପରେ ବେଲପତ୍ର କ୍ଷୀର ଆଦି ଚଢ଼ାନ୍ତି ଏବଂ ଉପବାସ ରଖନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ଏହି ଉତ୍ସବର ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ରହସ୍ୟ ସହିତ ଅନେକ ଲୋକ ପରିଚିତ ନୁହନ୍ତି । ପୌରାଣିକ ଆଖ୍ୟାନ ଅନୁସାରେ ଜଙ୍ଗଲକୁ ଶିକାର ପାଇଁ ଯାଇଥିବା ଜଣେ ଶୀକାରୀ  ହରିଣ ଓ ହରିଣୀ ଯୁଗଳ ଉପରେ ତୀର ନିକ୍ଷେପ କରିବା ପାଇଁ ଉଦ୍ୟତ ହୁଅନ୍ତ ସେମାନେ କହିଲେ, “ହେ ନିଷାଦ! ଆମକୁ ମାର ନାହିଁ । ଗୃହରେ ଆମର ଶିଶୁ ପୁତ୍ରମାନେ ଆମକୁ ଅପେକ୍ଷା କରିଥିବେ । ଆମେ ସେମାନଙ୍କ ଦାୟିତ୍ୱ ଅନ୍ୟ କହା ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ କରି ମିତ୍ର ସମ୍ବନ୍ଧୀଙ୍କଠାରୁ ବିଦାୟ ନେଇ ଆସନ୍ତା କାଲି ପ୍ରାତଃ ସମୟରେ ଏହି ବୃକ୍ଷ ତଳେ ତୁମକୁ ସାକ୍ଷାତ କରିବୁ । ସେତେବେଳେ ତୁମେ ଆମକୁ ଶିକାର କରିବ ।” ଶିକାରୀ ସେମାନଙ୍କ ଆକୁଳ ନିବେଦନରେ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇ ତାଙ୍କୁ ଘରକୁ ଯିବାକୁ ଅନୁମତି ଦେଲା ଓ ବୃକ୍ଷ ଉପରେ ଅବସ୍ଥାନ କରି ସେମାନଙ୍କ ଅପେକ୍ଷା କଲା । ହରିଣ ଯୁଗଳ ଘରକୁ ଫେରିଯାଇ ସବୁକଥା କହି ସ୍ୱଜନ ମିତ୍ର ପରିବାରଙ୍କ ଠାରୁ ବିଦାୟ ମାଗିଲେ । ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସେହି ହରିଣ ଯୁଗଳଙ୍କ ପ୍ରତିବଦଳରେ ନିଜ ନିଜ ଜୀବନ ଶିକାରୀ ପାଖରେ ଉତ୍ସର୍ଗ କରିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଲେ । ଏହିପରି ସମସ୍ତ ହରିଣ ସମାଜ ଶିକାରୀ ଅବସ୍ଥାନ କରିଥିବା ଉକ୍ତ ବୃକ୍ଷ ସମୀପକୁ ଯାତ୍ରା ଉଦ୍ଧେଶ୍ୟରେ ପ୍ରସ୍ଥାନ କଲେ । ସେପଟେ ଶିକାରୀ ସାରା ରାତି ବୃକ୍ଷ ଉପରେ ବସି ହରିଣ ମାନଙ୍କ ଅପେକ୍ଷାରେ ପତ୍ର ଛିଣ୍ଡାଇ ତଳେ ପକାଉଥିଲା । ସଂଯୋଗ ବଶତଃ ସେହି ବୃକ୍ଷତଳେ ଗୋଟିଏ ଶିବଲିଙ୍ଗ ଥିଲେ । ସମଗ୍ର ରାତିଟି ଉପବାସରେ କଟାଇ ବେଲପତ୍ର ଚଢ଼ାଇଥିବା ପାଇଁ ତଥା ହରିଣ ଯୁଗଳ ପାଇଁ ସାରା ହରିଣ ସମାଜର ଆତ୍ମୋତ୍ସର୍ଗ ଦେଖି ଶିବ ଖୁବ୍ ପ୍ରସନ୍ନ ହେଲେ ଓ ଶିକାରୀକୁ ବରଦାନ ଦେଇ ହରିଣ ମାନଙ୍କର ଜୀବନ ରକ୍ଷା କଲେ । କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅନୁସାରେ ଏହି ଘଟଣା ପରେ ଆଶୁତୋଷ ଶିବଙ୍କୁ ପ୍ରସନ୍ନ କରାଇବା ଉଦ୍ଧେଶ୍ୟରେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ଉକ୍ତ ତିଥିର ରାତ୍ରୀରେ ତାଙ୍କର ମହୋତ୍ସବ ପାଳନ କରାଯାଏ ।
ଏଠାରେ ଏହା ବିଚାରଣୀୟ ଯେ, ଏହିପରି ଏକ କଳ୍ପିତ କାହାଣୀ ଆଧାରରେ ଶିବରାତ୍ରୀ ପରି ଏକ ମହାନ୍ ପର୍ବର ଅନୁଷ୍ଠାନ ହୋଇ ପାରେ କି? ଶିବରାତ୍ରୀର ଗୁହ୍ୟ ରହସ୍ୟ କ'ଣ ନ ଜାଣିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏତତ୍ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ବାସ୍ତବିକ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ରହସ୍ୟ ବୁଝିବା ସମ୍ବବ ନୁହେଁ ।
ପରମାତ୍ମାଙ୍କ କର୍ବ୍ୟ ବାଚକ ନାମ "ଶିବ'' ବୋଲି ପ୍ରାୟତଃ ସମସ୍ତେ ମାନନ୍ତି । ଶିବଲିଙ୍ଗ ଆକାରର ପ୍ରତିମା ପ୍ରାୟ ସବୁଧର୍ମରେ ପୂଜ୍ୟ ଅଟେ । ଗୋପେଶ୍ୱର, ରାମେଶ୍ୱର, ଅମରନାଥ, ନେପାଳର ପଶୁପତି ନାଥ, ମକ୍କାରେ ସଙ୍ଗ-ଏ-ଅସବଦ୍ ତଥା ଜାପାନରେ ଏହି ପ୍ରତିମା ସଦୃଶ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ପ୍ରତୀକକୁ ଧ୍ୟାନ କରାଯାଏ । ପ୍ରାଚୀନ କାଳରେ ରୋମରେ ପ୍ରତିଜ୍ଞା କରିବା ସମୟରେ ଶିବଲିଙ୍ଗର ପ୍ରତୀକ ହାତରେ ଧାରଣ କରୁଥିଲେ । ମରିଶସରେ ଶିବରାତ୍ରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ପର୍ବ ହିସାବରେ ପାଳନ କରାଯାଏ । ଖ୍ରୀଷ୍ଟଧର୍ମରେ ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ଜ୍ୟୋତି ସ୍ୱରୂପ (ଏକ୍ଟୟ ସଗ୍ଦ ଖସଶଷଗ୍ଧ) ବୋଲି  ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ । ଗରୁ ନାନକ ମଧ୍ୟ ଶିବଙ୍କୁ ଏକ ଓଁକାର କହି ତାଙ୍କର ମହିମା କରିଛନ୍ତି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଧର୍ମରେ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ସୂକ୍ଷ୍ମ ରୂପର ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି  । ଆତ୍ମା ମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପରମ (ଶ୍ରେଷ୍ଠ) ହୋଇଥିବାରୁ ତାଙ୍କୁ ପରମାତ୍ମା କୁହାଯାଏ । ତାଙ୍କୁ ସ୍ଥୂଳ ନେତ୍ର ଦ୍ୱାରା ଦର୍ଶନ କରାଯାଇ ପାରିବ ନାହିଁ । ତାଙ୍କର ସାକ୍ଷାତକାର ପାଇଁ ଜ୍ଞାନ ଚକ୍ଷୁ ବା ଦିବ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟି ଆବଶ୍ୟକ । ତାଙ୍କର ସ୍ୱରୂପ ଅଙ୍ଗୁଷ୍ଠାକାର । ଶିବରାତ୍ରୀ ଆତ୍ମା ଓ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ପ୍ରକୃତ ସମ୍ବନ୍ଧର ସ୍ମୃତି ପ୍ରଦାନକାରୀ ପର୍ବ ଅଟେ ।
ଶିବ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ କଲ୍ୟାଣକାରୀ । ରାତ୍ରୀ ତମୋଗୁଣର ପ୍ରତୀକ । ପରମାତ୍ମା ରାତ୍ରୀ ସମୟରେ ବା ସୃଷ୍ଟିରେ ଯେତେବେଳେ ତମୋଗୁଣର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବିସ୍ତାର ପାଏ ସେତେବେଳେ ଅବତରଣ କରନ୍ତି ଓ ମାନବାତ୍ମାମାନଙ୍କର କଲ୍ୟାଣ କରନ୍ତି । ଏହି ଘଟଣାର ସ୍ମାରକୀ ହିସାବରେ ଶିବରାତ୍ରୀ ପାଳନ କରାଯାଏ । ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କ ଦିନ ଓ ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କ ରାତ୍ରୀ ଉଭୟ ମିଶି ଏକ କଳ୍ପ ହୁଏ । ଦିବସ ବା ଆଲୋକ ସତୋଗୁଣପ୍ରଧାନର ପ୍ରତୀକ । ଏ ସମୟରେ ସୃଷ୍ଟିରେ ସମସ୍ତେ ସତୋଗୁଣ ସମ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାନ୍ତି । ତେଣୁ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ଅବତରଣର ଆବଶ୍ୟକତା ନ ଥାଏ । ତମୋପ୍ରଧାନ ଆତ୍ମାମାନଙ୍କୁ ସତୋପ୍ରଧାନ କରିବା ହିଁ ପରମାତ୍ମା ଅବତରଣର ଏକମାତ୍ର ଆଭିମୁଖ୍ୟ । ଏହି ଦିବ୍ୟ କର୍ବ୍ୟର ସ୍ମରଣୋତ୍ସବ ହିଁ ଶିବରାତ୍ରୀ ଅଟେ । କିନ୍ତୁ ଶିବରାତ୍ରୀ ଦିନ ଭାଙ୍ଗଖାଇ ବା ଆନନ୍ଦ ଉତ୍ସବ ମନାଇଁ ବ୍ରତ ଉପବାସ ରଖିବା ଦ୍ୱାରା ଏହାର ବାସ୍ତବିକ ଉଦ୍ଧେଶ୍ୟ  ବୁଝିହେବ ନାହିଁ । ଏହି ଉତ୍ସବର ବାସ୍ତବିକ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ରହସ୍ୟ ବୁଝିବା ପାଇଁ ତଥା ସ୍ୱୀୟ ଆତ୍ମାର କଲ୍ୟାଣ କରିବା ପାଇଁ ଏହାର ନବ ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଜରୁରୀ ଅଟେ ।
ଯେପରି ଶିବରାତ୍ରୀ ନୂତନ ଦିବସର ଆରମ୍ଭ ବା ପୁରୁଣା ରାତ୍ରୀର ସମାପ୍ତି ସହିତ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ସେହିପରି ଆମେ ମଧ୍ୟ ନୂତନ ବର୍ଷ ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ବିଗତ ବର୍ଷର ସ୍ୱୀୟ କାର୍ଯ୍ୟାକଳାପ ସମୂହକୁ ପର୍ଯ୍ୟାଲୋଚନା କରିବା ଉଚିତ । ଅର୍ଥାତ୍ ଗତ ବର୍ଷରେ ଆମେ କ'ଣ ପାଇଁଲେଁ ଓ କ'ଣ କଲେ ଏହାର ହିସାବ ବାହାର କରିବା ଉଚିତ୍ । ଏହାଦ୍ୱାରା ଶିବରାତ୍ରୀ ପର୍ବ କେବଳ ଦିନକ ପାଇଁ ନୁହେଁ ବରଂ ସ୍ୱୀୟ ପ୍ରଗତି ଏବଂ ପ୍ରବୃି ପରିମାପର ତରାଜୁ (ନିକିତି) ବନିଯିବ । ଯେପରି ଦୀପାବଳୀ ଦିନ ବ୍ୟାପାରୀ ମାନେ ବର୍ଷମାନଙ୍କର ଲାଭକ୍ଷତି ବାହାର କରନ୍ତି ସେପାରି ଶିବରାତ୍ରୀ ଦିନ ଆମେ ଆମର ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଓ ବ୍ୟବହାରିକ ଜୀବନ ଉପରେ ଦୃଷ୍ଟି ରଖି ତାକୁ ଶୁଦ୍ଧ ଓ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ନିର୍ମାଣ କରିବାର ପ୍ରଯତ୍ନ କରିବା ଉଚିତ୍ ।
ଏହିପରି ପ୍ରକୃତ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ରହସ୍ୟ ସହିତ ପରିଚିତ ହେଲାପରେ କେବଳ ବ୍ରତ ଓ ଜାଗରଣ ଦ୍ୱାରାହିଁ ଏହି ଉତ୍ସବ ପାଳନ ନ କରି ନିଜ ଆତ୍ମାର ଜାଗୃତି ଦ୍ୱାରା ପାବିକାରକୁ ତ୍ୟାଗ କରି ପାରିବା ଯଦ୍ୱାରା ଆମର କଲ୍ୟାଣ ହେବ ଓ ଜୀବନ ମହାନ ହୋଇଯିବ । ଶିବରାତ୍ରୀକୁ କେବଳ ପରମାତ୍ମା କର୍ବ୍ୟର ସ୍ମୃତି ଦିନ ହିସାବରେ ନୁହେଁ ବଂର ତାଙ୍କ ନିକଟରୁ ସାମର୍ଥ୍ୟ ପ୍ରାପ୍ତ କରିବା ପାଇଁ ପାଳନ କଲେ ଆମେ ମହାବୀରଙ୍କ ପରି ସମର୍ଥ ଓ ପା ବିକାର ଉପରେ ବିଜୟ ପ୍ରାପ୍ତ କରି ଜୀବନର ପ୍ରକୃତ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପ୍ରାପ୍ତ କରି ପାରିବା  ।

 ।ା ଓମ୍ ଶାନ୍ତି।ା

ଯୋଗାଯୋଗ :

ଶିବ ଶକ୍ତି ହୋମିଓ ସେବା ସଦନ 

କାଦୋପଡା ଗଳି, ବସଷ୍ଟାଣ୍ଡ, ପାଟଣାଗଡ଼ - ୭୬୭୦୨୫, ଫୋ.-(୦୬୬୫୮) ୨୨୨୩୩୯ (ଘର), ମୋବାଇଲ - ୯୪୩୭୨୧୦୨୯୬