ପରମାତ୍ମ ତ୍ୱ(PARAMATMATATWA) -ଡା.ବ୍ରହ୍ମାକୁମାର ସୁଧାଂଶୁ ଶେଖର ମିଶ୍ର
ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗବତ ଗୀତା ରହସ୍ୟ
ପରମାତ୍ମ ତ୍ୱ(PARAMATMATATWA)
-ଡା.ବ୍ରହ୍ମାକୁମାର ସୁଧାଂଶୁ ଶେଖର ମିଶ୍ର
ଶିବଶକ୍ତି ହୋମିଓ ସେବା ସଦନ, ପାଟଣାଗଡ
ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ଅସ୍ତିତ୍ୱ ଏପରି ଯେ ଆମେ ତାଙ୍କୁ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ସମୂହ ଦ୍ୱାରା ଜାଣି ପାରିବା ନାହିଁ ବା ତାଙ୍କ ବିଷୟରେ ପ୍ରକୃତ ତଥ୍ୟ ଅନ୍ୱେଷଣ କରି ତାଙ୍କୁ ଠିକ୍ ଭାବରେ ଚିହ୍ନିପାରିବା ନାହିଁ । ସେ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାତୀତ । ତେଣୁ ପ୍ରଥମେ ଆତ୍ମା ବିଷୟକ ଜ୍ଞାନ ଜାଣିବା ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ । ଆତ୍ମା ନିଶ୍ଚୟ ବୁଦ୍ଧି ହିଁ ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ସହଜରେ ଅନୁଭବ କରିପାରିବ । ଗୀତାର ମୁଖ୍ୟ ବିଷୟ ହେଲା ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ଯଥାର୍ଥ ପରିଚୟ ପ୍ରଦାନ କରିବା । ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ସହିତ ଯୋଗଯୁକ୍ତ ହେବା ପାଇଁ ତାଙ୍କ ବିଷୟକ ଗୁଢ଼ତଥ୍ୟ ସବୁ ଜାଣିବା ଏକାନ୍ତ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ । ଅନ୍ୟଥା ମାନବ ତାଙ୍କର ଶରଣାଗତ ହୋଇ ପାରିବ ନାହିଁ । ଯିଏ ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ନିଜର ମନବୁଦ୍ଧି ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ସମର୍ପଣ ନ କରିଛି, ସିଏ ତାଙ୍କ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ମାର୍ଗରେ ପରି·ଳିତ ହୋଇ ପାରିବ ନାହିଁ । ଆତ୍ମା ଓ ପରମାତ୍ମା ତ୍ୱ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ବୁଝିଗଲା ପରେ ୍ରମନରୁ ସମସ୍ତ ସନ୍ଦେହ ଦୂର ହୋଇଯିବ । ତ୍ୱ ଜାଣିଲେ ତୁଟେ ଭ୍ରାନ୍ତି । ପରମାତ୍ମା ବିଷୟକ ସତ୍ୟ ଜ୍ଞାନ ପ୍ରାପ୍ତ ନ ହେବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତାଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କରି ହୁଏ ନାହିଁ । ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଅନୁଭବ ବିନା ଈଶ୍ୱରୀୟ ମାର୍ଗରେ ପରି·ଳିତ ହେବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ।
ବେଦାଦି ଶାସ୍ତ୍ର ପୁରାଣ ମଧ୍ୟ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ବିଷୟରେ ଅର୍ଥାତ ତାଙ୍କର ନାମ,ରୂପ,ଗୁଣ,ଧାମ,କର୍ବ୍ୟ ଓ ଅବତରଣର ସମୟ ଆଦି ବିଷୟରେ ସଠିକ ତଥ୍ୟ ଦେବାକୁ ସମର୍ଥ ହୋଇ ନାହିଁ । ତେଣୁ ଗୀତାରେ ଅର୍ଜ୍ଜୁନ କୁହନ୍ତ. “ସ୍ୱୟଂ ମେବାତ୍ମନାତ୍ମାନଂ ବେତ୍ଥ ତ୍ୱଂ ପୁରୁଷୋମ” । ।ଗୀ-୧୦/୧୫ । । ହେ ପୁରୁଷୋମ ଆପଣ ହିଁ ଆପଣଙ୍କୁ ଜାଣନ୍ତି । ଆପଣହିଁ ନିଜର ପରିଚୟ ଏବଂ ନିଜର ଦିବ୍ୟ ବିଭୁତି ସମୂହକୁ ସ୍ୱୟଂ କହିବାକୁ ଯୋଗ୍ୟ ଅଟନ୍ତି । ବକ୍ତୁ ମର୍ହସ୍ୟ ଶେଷେଣ ଦିବ୍ୟାହ୍ୟାତ୍ମ ବିଭୁତୟଃ । । ଗୀ-୧୦/୧୬ । । ଅନେକ ସିଦ୍ଧ, ସାଧକ,ମୁନି ଋଷି ଜ୍ଞାନୀ ପଣ୍ଡିତଗଣ ମଧ୍ୟ ଏ ବିଷୟରେ ବିଭିନ୍ନ ମତ ପୋଷଣ କରନ୍ତି । କାରଣ ସେମାନେ କେହି ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ପ୍ରକୃତ ସ୍ୱରୂପ କୁ ଜାଣନ୍ତି ନାହିଁ । ମେ ବିଦୁଃ ସୁରଗଣାଃ ପ୍ରଭବଂ ନ ମହର୍ଷୟଃ । । ଗୀ-୧୦/୨ । । ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗବତଗୀତା ବିଷୟରେ ଅନେକ ଟୀକାକାର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ମତ ପୋଷଣ କରନ୍ତି । ବିଶେଷତଃ ଆତ୍ମା ଓ ପରମାତ୍ମା ବିଷୟକ ଶ୍ଲୋକ ଗୁଡିକ ଉପରେ ବିଭିନ୍ନ ଟୀକାକାର ଗୁରୁପରମ୍ପରାରୁ ପ୍ରାପ୍ତ ଦର୍ଶନ ଉପରେ ଭିି କରି ନିଜ ନିଜ ମତକୁ ସୁହାଇଲାଭଳି ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିଛନ୍ତି । ତେଣୁ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏକମତର ଅଭାବ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । ମାନବ ଯେତେ ବିଦ୍ୱାନ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଅଳ୍ପଜ୍ଞ । ପରମାତ୍ମା ହିଁ କେବଳ ସର୍ବଜ୍ଞ । ଅର୍ଥାତ ସେ ଅତୀତରେ ଘଟିଥିବା, ବର୍ମାନ ଯାହା ଘଟୁଛି ଏବଂ ଭବିଷ୍ୟତରେ ଯାହା ଘଟିବ -ସେ ସବୁ ବିଷୟ ସେ ଜାଣନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କୁ କେହି ଜାଣନ୍ତି ନାହିଁ । ବେଦାହଂ ସମତୀତାନି ବର୍ମାନାନି ·ର୍ଜୁନା ଭବିଷ୍ୟାଣି ଚ ଭୂତାନି ମାଂ ତୁ ବେଦ ନ କଶ୍ଚନ । ।ଗୀ-୭/୨୨ । । ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ବାସ୍ତବ ସ୍ୱରୂପରେ କେହି ଜାଣି ନଥିବାରୁ ହିଁ ସେମାନେ ଅଧୋଃପତିତ ହୁଅନ୍ତି । ନ ତୁମାମ୍ ଅଭିଜାନନ୍ତି ତେ୍ୱନାତଶ୍ଚୟବନ୍ତି ତେ । । ଗୀ-୯/୨୪ । ।
ବର୍ମାନ ଏକଥା ବି·ରଣୀୟ ଯେ ପରମାତ୍ମା କେବେ, କେମିତି କିପରି ନିଜର ପରିଚୟ ତଥା ଈଶ୍ୱରୀୟ ଜ୍ଞାନ ଦେବା ପାଇଁ ଏ ଧରାପୃଷ୍ଠରେ ଅବତରଣ କରନ୍ତି । ଏହାର ଉର କେବଳ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ କେହି କିପରି ଦେଇ ପାରିବେ ? କାରଣ ତାଙ୍କୁ ତ ଦେବତା ବା ଦାନବ କେହି ହେଲେ ଜାଣନ୍ତି ନାହିଁ । ନ ହିତେ ଭଗବନ୍ ବ୍ୟକ୍ତିଂ ବିଦୁର୍ଦେବା ନ ଦାନବାଃ । । ଗୀ-୧୦/୧୪ । । ପରମାତ୍ମା ବର୍ମାନ ହିଁ ପ୍ରଜାପିତା ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କ ସାକାର ଶରୀର ମାଧ୍ୟମରେ ଅବତରଣକରି ନିଜସ୍ୱ ପରିଚୟ ତଥା ପ୍ରକୃତ ଗୀତା ଜ୍ଞାନ ଶୁଣାଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ମୂର୍ଖଲୋକେ ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀଙ୍କର ମହାନ୍ ଈଶ୍ୱର ରୂପକ ତାଙ୍କର ପରମଭାବକୁ ନ ଜାଣି ତାଙ୍କୁ ସାଧାରଣ ମାନବ ଶରୀରଧାରୀ ମନେ କରି ଅବଜ୍ଞା କରୁଛନ୍ତି । ଅବଜାନନ୍ତି ମାଂ ମୂଢା ମାନୁଷୀଂ ତନୁମାଶ୍ରିତମ୍ । ପରଂଭାବମଜାନନ୍ତୋ ମମ ଭୂତ ମହେଶ୍ୱରମ୍ । । ଗୀ-୯-୧୧ ।। ଅର୍ଜୁନଙ୍କ ପରି ଯେଉଁମାନେ କିଛି କିଛି ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ସମ୍ପର୍କରେ ଜାଣନ୍ତି ସେମାନଙ୍କ ମନରେ ଆହୁରି ଜିଜ୍ଞାସା ସୃଷ୍ଟିହେବା ସ୍ୱଭାବିକ ଯେ ବାସ୍ତବରେ ତାଙ୍କର ପ୍ରକୃତ ପରିଚୟ କ’ଣ? ତାଙ୍କର ସ୍ୱରୂପ କ’ଣ? ତାଙ୍କୁ କିପରି ଚିହ୍ନି ହେବ ? ତାଙ୍କୁ କିପରି ଜାଣି ହେବ ? କେଉଁ କେଉଁ ଭାବରେ ତାଙ୍କ ସହିତ ମନକୁ ଯୁକ୍ତ କରାଯାଇପାରିବ? କଥଂ ବିଦ୍ୟାମହଂ ଯୋଗିଂସ୍ତ୍ୱାଂ ସଦା ପରିଚିନ୍ତୟନ୍ । କେଷୁ କେଷୁ ଚ ଭାବେଷୁ ଚିନ୍ତ୍ୟୋଽସି ଭଗବନ୍ମୟା ।ଗୀ-୧୦/୧୭ । ।ପରମାତ୍ମା ବିନାଶଶୀଳ ପଭୂତ ନିର୍ମିତ ଶରୀର ଏବଂ ଅବିନାଶୀ ଜୀବାତ୍ମାଠାରୁ ଉଦ୍ଧ୍ୱର୍ରେ ଅବସ୍ଥିତ । ସେ ସର୍ବୋମ ଏବଂ ପୁରୁଷୋମ ନାମରେ ଖ୍ୟାତ । ଯସ୍ମାତ୍ କ୍ଷରମତୀତୋଽହମକ୍ଷରାଦପିଚୋମଃ । ଅତୋ ଽସ୍ମିଲୋକେ ବେଦେ ଚ ପ୍ରଥିତଃ ପୁରୁଷୋମଃ ।ା ଗୀ-୧୫/୧୯ାା ଯେପରି କାହାକୁ ମହାତ୍ମା କହିବାର ଅଭିପ୍ରାୟ ସେ ଅନ୍ୟ ଆତ୍ମାମାନଙ୍କଠାରୁ ପବିତ୍ରତା ଏବଂ ସଦ୍ଗୁଣରେ ମହାନ ଅଟେ । ସେହିପରି ପରମାତ୍ମା ସମସ୍ତ ଆତ୍ମାଙ୍କ ତୁଳନାରେ ଜ୍ଞାନ,ଶାନ୍ତି,ଆନନ୍ଦ, ପ୍ରେମ,ଶକ୍ତି ଇତ୍ୟାଦି ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଉମ ହୋଇଥିବା ହେତୁ ‘ପୁରୁଷୋମ’ ଅଥବା ‘ପରମପୁରୁଷ’ ର ସଂଜ୍ଞା ଦିଆଯାଇଛି । ପରମଂ ପୁରୁଷଂ ଦିବ୍ୟଂ ଯାତି ପାର୍ଥାନୁଚିନ୍ତୟନ । ।ଗୀ-୮/୮ । । ଏଥିରୁ ଗୋଟିଏ କଥା ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ ଆତ୍ମା ଅନେକ ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟେକଙ୍କ ନିଜ ନିଜ ଅସ୍ତିତ୍ୱ ମଧ୍ୟ ଅନାଦି, ଅବିନାଶୀ ଏବଂ ନିତ୍ୟ ଅଟେ । ପରମାତ୍ମା ଏହି ସମସ୍ତଙ୍କଠାରୁ ପୃଥକ,ସଦାସର୍ବଦା ମହାନ୍ ଅଟନ୍ତି । ତାଙ୍କ ପରି ଆଉ ଅନ୍ୟ କେହି ଦ୍ୱିତୀୟ ନାହିଁ । ଏହି ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ସେ ଏକ, ଅନୁପମେୟ ଏବଂ ପରମ ଶ୍ଲାଘ୍ୟ ଅଟନ୍ତି । ଏଠାରେ ଆଉ ଏକ କଥା ମଧ୍ୟ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ ପରମାତ୍ମା ସର୍ବବ୍ୟାପକ ନୁହନ୍ତି ଅଥବା ପରିଣାମରେ ଅନନ୍ତ ନୁହନ୍ତି ; ଅଥଚ କାଳ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସେ ଅନନ୍ତ ଅଟନ୍ତି । ଗୀତାରେ କାଳ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଦେହକୁ ‘ଅନ୍ତବନ୍ତ’ କୁହାଯାଇଛି । ଅନ୍ତବନ୍ତଇମେ ଦେହା ନିତ୍ୟସ୍ୟୋକ୍ତାଃ ଶରୀରଣଃ । ଅନାଶିନୋଃ ଽ ପ୍ରମେୟସ୍ୟ ତସ୍ମାତ୍ ଯୁଧ୍ୟସ୍ୱ ଭାରତ । । ଗୀ-୨/୨୮ । । ଏହିପରି ପରମାତ୍ମା ମଧ୍ୟ କାଳ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଅନାଦି, ଅବିନାଶୀ ଅଥବା ଅନନ୍ତ ଅଟନ୍ତି । ଅନାଦିମଧ୍ୟାନ୍ତମନନ୍ତବୀର୍ଯ୍ୟମ୍ । । ଗୀ-୧୧/୧୯ ।।
ପରମାତ୍ମା ଆଦି, ଅନ୍ତ ଏବଂ ମଧ୍ୟ ରହିତ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ରୂପହୀନ ନୁହନ୍ତି । କେହି କେହି ତାଙ୍କୁ ଅରୂପ ବୋଲି କହନ୍ତି ଯଦି ସେ ରୂପହୀନ ତେବେ ଯୋଗୀଜନ କିପରି ତାଙ୍କୁ ଜ୍ଞାନ ଚକ୍ଷୁଦ୍ୱାରା ଅନୁଭବ କରି ପାରିବେ ? ଆଉ କେତେକ ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ନିର୍ବିଶେଷ ବା ଶୂନ୍ୟ କହନ୍ତି । କିନ୍ତୁ କୈାଣସି ଶୂନ୍ୟ ବା ନିର୍ବିଶେଷ ଉପରେ କିପରି ଧ୍ୟାନ କରାଯାଇପାରିବ ? ତେଣୁ ପରମାତ୍ମା ନିର୍ବିଶେଷ ତଥା ସର୍ବବ୍ୟାପକ ତ୍ୱ ନୁହନ୍ତି । ସେ ଏକ ଏବଂ ଅଦ୍ୱିତୀୟ ଅଟନ୍ତି । ସେ ପରମ ପୁରୁଷ , ଅତି ପ୍ରାଚୀନ ଓ ସମସ୍ତଙ୍କ ନିୟନ୍ତ୍ରଣକାରୀ ଅଟନ୍ତି । ସେ ଅଣୁଠାରୁ ବି ଆହୁରି ସୂକ୍ଷ୍ମତର ଅଟନ୍ତି । ସେ ସମସ୍ତଙ୍କର ପାଳନ କର୍ା ଅଟନ୍ତି । ତାଙ୍କୁ ସ୍ଥୁଳ ବୁଦ୍ଧି ଦ୍ୱାରା ଜାଣିହୁଏ ନାହିଁ । ସେ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ଭୈାତିକ ଧାରଣାର ଉଦ୍ଧ୍ୱର୍ରେ ଅବସ୍ଥିତ । ସେ ଅଚିନ୍ତ୍ୟ ଅର୍ଥାତ ଭୈାତିକ ଜଗତର ଉଦ୍ଧ୍ୱର୍ରେ । ଭୈାତିକ ଜଗତର କୈାଣସି ଯୁକ୍ତି ତର୍କ ଏବଂ ଦାର୍ଶନିକ ଚିନ୍ତାଧାରା ଦ୍ୱାରା ତାଙ୍କର କଳ୍ପନା କରାଯାଇନପାରେ । ସେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ସଦୃଶ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣିମ ରକ୍ତାଭ ଜ୍ୟୋର୍ତିବିନ୍ଦୁ ସ୍ୱରୂପ । ସେ ସତ୍ ଚିତ୍ ଆନନ୍ଦ ସ୍ୱରୂପ । ସେ ଅବିଦ୍ୟା ଅର୍ଥାତ ଭୂତ ପ୍ରକୃତିର ବହୁ ଉଦ୍ଧ୍ୱର୍ରେ ଅବସ୍ଥିତ । ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ଏହି ସ୍ୱରୂପରେ ଯିଏ ସ୍ମରଣକରେ ତାଙ୍କୁ ଦିବ୍ୟପଦ ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ । କବିଂ ପୁରାଣମନୁଶାସିତାରମଣୋରଣୀୟାଂ ସମନୁସ୍ମରେତ୍ ଯଃ । ସର୍ବସ୍ୟଧାତରମଚିନ୍ତ୍ୟରୂପମାଦିତ୍ୟବର୍ଣ୍ଣଂ ତମସଃ ପରସ୍ତାତ୍ । । ଗୀ-୮/୯ । ।
ପରମାତ୍ମା ଅଚିନ୍ତ୍ୟ ତଥା “ଅଣୁଠାରୁ ମଧ୍ୟ କ୍ଷୁଦ୍ରତର” ହୋଇଥିବାରୁ ସେ ମଧ୍ୟ ଆତ୍ମାମାନଙ୍କ ପରି ଜ୍ୟେତିବିନ୍ଦୁ ସ୍ୱରୂପ ଅଟନ୍ତି । ସେଥିପାଇଁ ହିଁ ତାଙ୍କୁ ଅବିଭାଜ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଗୁଣରେ ସେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ମହନୀୟ ହେଲେ ହେଁ ପରିମାଣରେ ସେ ଅତି ସୂକ୍ଷ୍ମାତିସୂକ୍ଷ୍ମ ବିନ୍ଦୁ ରୂପ ଅଟନ୍ତି । ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ଏହି ରୂପର ବୃହତ୍ ପ୍ରତିମା ଭାରତରେ ଶିବଲିଙ୍ଗ ରୂପରେ ମନ୍ଦିର ମାନଙ୍କରେ ପୂଜିତ ହୁଏ । ଆମର ଅନେକ ଧାର୍ମିକ ଗ୍ରନ୍ଥ ସମୂହରେ ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ “ଜ୍ୟୋତିର୍ମୟ ଅଣ୍ଡ” “ବିଦୁ୍ୟତପୁରୁଷ” ଇତ୍ୟାଦି କୁହାଯାଇଛି । ମନୁସ୍ମୃତି ଅନୁସାରେ ପରମାତ୍ମା ସୃଷ୍ଟି ଆରମ୍ଭରେ ସହସ୍ର ସୂର୍ଯ୍ୟ ସମ ତେଜସ୍ୱୀ ଏବଂ ପ୍ରକାଶମାନ ଅଣ୍ଡ ରୂପେ ପ୍ରକଟିତ ହୋଇଥିଲେ । । ତଦଣ୍ଡମଭବଦ୍ଧୈମଂ ସହସ୍ରାଂଶୁ ସମପ୍ରଭମ୍ । । ମନୁ ୧/୯ । । ଯଜୁର୍ବେଦ କୁହେ ଯେ ବିଦୁ୍ୟତ ପୁରୁଷ ସମ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ପ୍ରାକଟ୍ୟ ପରେ ନିଶେଷ,କଳା ଆଦିର ପ୍ରାରମ୍ଭ ହେଲା । “ସର୍ବୈନିମମେଷା ଜଜ୍ଞିରେ ବିଦୁ୍ୟତ ପୁରୁଷାଦଧି” । । ଯଜୁ-୩୨/୨ । । ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ସ୍ୱରୂପକୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ସୁନ୍ଦର କାବି୍ୟକ ଶୈଳୀରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିବାକୁ ଯାଇ ଶିବ ପୁରାଣ କୁହେ,- ଜ୍ୟୋର୍ତିଲିଙ୍ଗଂ ତଦୋପôନ୍ନ ମାବର୍ୟେମଧ୍ୟେ ଅଦଭୂତମ୍ । ଜ୍ୱାଳାମାଳା ସହସ୍ରାଢ଼୍ୟଂ କାଳାନଳ ଚୟୋପମମ୍ । । କ୍ଷୟବୃଦ୍ଧି ବିକର୍ମୁକ୍ତମାଦିମଧ୍ୟାନ୍ତ ବର୍ଜିତମ୍ । ଅନୈାପମ୍ୟ ମନିର୍ଦ୍ରିଷ୍ଟମବ୍ୟକ୍ତ ବିଶ୍ୱସମ୍ଭବମ୍ । । ଧର୍ମ ସଂହିତା,ଅ୨, ଶ୍ଲୋକ -୬୩-୬୪ । । (ଅର୍ଥାତ କଳିଯୁଗର ଅନ୍ତ ସମୟରେ ପ୍ରଳୟକାଳରେ ଏକ ଅଦ୍ଭୂତ ଜ୍ୟୋର୍ତିଲିଙ୍ଗ ପ୍ରକଟ ହେଲେ । ସେ ପ୍ରଳୟାଗ୍ନି ସମାନ ଜ୍ୱାଳମାନ ଅଥବା ତେଜୋମୟ ଥିଲେ । ସେ କ୍ଷୟ ହେଉ ନଥିଲେ ବା ବୃଦ୍ଧି ହେଉ ନଥିଲେ ,ସେ ଅନୁପମ ଥିଲେ, ଅବ୍ୟକ୍ତ ଥିଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ହିଁ ସୃଷ୍ଟିର ଆରମ୍ଭ ହେଲା )
ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନମାନଙ୍କ ଧର୍ମ ଗ୍ରନ୍ଥ ବାଇବଲ ତୋରେତ ଅନୁସାରେ (ଅ-୧, ଶ୍ଲୋକ୨-୪) ରେ ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ଆତ୍ମାକୁ ଜଳ ଉପରେ ଭାସୁଥିଲା ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି । ତୋରେତ (ଙକ୍ଷୟ ଞରଗ୍ଦଗ୍ଧବଜ୍ଞରଦ୍ଭଗ୍ଧ) କୁ ମୁସଲମାନମାନେ ମଧ୍ୟ ମାନନ୍ତି । ସେମାନେ ଖୁଦାଙ୍କୁ ନୁର ବୋଲି କୁହନ୍ତି ଏବଂ ତାଙ୍କୁ ପମ ଆକାଶ ବା ସ୍ୱର୍ଗରେ ଅବସ୍ଥିତ ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରନ୍ତି । ଏଥିରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଯେ ଏକଦା ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ସମସ୍ତ ଧର୍ମର ଲୋକେ ସର୍ବ ବ୍ୟାପକ ନ ମାନି ଜ୍ୟୋତି ସ୍ୱରୂପ ଏବଂ ଦିବ୍ୟ ରୂପ ସଂପନ୍ନ ବୋଲି ମାନି ଆସୁଥିଲେ ।ପରାମାତ୍ମାଙ୍କ ଏହି ରୂପ ଆତ୍ମିକ ଅଟେ, କଦାପି କାୟିକ ନୁହେଁ । ତେଣୁ କୁହାଯାଇଛି, “ବିନପଗ ଚଲେ ସୁନେ ବିନ କାନା । ବିନ କର କରମ କରେ ବିଧି ନାନା” ଅର୍ଥାତ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ଚକ୍ଷୁ ନାହିଁ କିନ୍ତୁ ସେ ଦେଖିପାରନ୍ତି ନାହିଁ ; ତାଙ୍କର (ଶାରୀରିକ) କାନ ନାହିଁ ଅଥଚ ସେ ଶୁଣି ପାରନ୍ତି; ତାଙ୍କର (କାମ୍ଭିକ) ପାଦ ନାହିଁ ପରନ୍ତୁ ସେ ·ଲି ପାରନ୍ତି । ଅପାଣି ପାଦୋଜବନୋ ଗ୍ରହିତା । ପଶତ୍ୟ ଚକ୍ଷୁଃ ସ ଶୃଣୋତ୍ୟ କର୍ଣ୍ଣଃ । ସ ବେିବେଦ୍ୟଂ ନ ଚ ତସ୍ୟାସ୍ତି ବୋ । ତମାହୁର ·ୟଂ ପୁରୁଷଃ ମହାନତଂ । । ଶ୍ୱେ .ଉ.୩/୧୬୯ । । ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ଏହି ରୂପ ସ୍ତ୍ରୀ ବା ପୁରୁଷ କାହାପରି ନୁହେଁ । ଏଣୁ ତାଙ୍କୁ ଜ୍ୟୋର୍ତିଲିଙ୍ଗ କୁହାଯାଏ । ଲିଙ୍ଗ ର ଅର୍ଥ “ଚିହ୍ନ” ଅଥବା ଲକ୍ଷଣ ଅଟେ । ବୈଶେଷିକ ଦର୍ଶନରେ କୁହାଯାଇଛି , “ଇଛା” ଦ୍ୱେଷ ପ୍ରଯନô ସୁଖଦୁଃଖ ଏବଂ ଜ୍ଞାନ୍ୟୋତ୍ମନୋ ଲିଙ୍ଗମ୍ । । ବୈ-୨/୨/୧୦ ।। ଅର୍ଥାତ ଇଚ୍ଛା, ଦ୍ୱେଷ ପ୍ରଯନô ସୁଖ ଦୁଃଖ ଏବଂ ଜ୍ଞାନ - ଏହା ଆତ୍ମାର ଲକ୍ଷଣ । ନ୍ୟାୟ ଦର୍ଶନ ଅନୁସାରେ ଏକକାଳୀନ ଅନେକ ବସ୍ତୁର ଜ୍ଞାନ ନ ହେବା ମନରେ ଲିଙ୍ଗ (ଲକ୍ଷଣ) ଅଟେ । ଯୁଗପଦ୍ଜ୍ଞାନାନୁପପିର୍ମନସୋ ଲିଙ୍ଗମ୍ । । ନ୍ୟାୟ ଦ.୧/୧୬ । । ଶିବ ପୁରାଣ କୁହେ ଅବ୍ୟକ୍ତ ଅବସ୍ଥା ସମ୍ପନ୍ନ ସା ବା ବସ୍ତୁର ଚିହ୍ନ ବା ବୋଧକାରୀ କୁ ‘ଲିଙ୍ଗ’ କୁହାଯାଏ । ଲୀନାର୍ଥ ଗମକଂ ଚିହ୍ନଂ ଲିଙ୍ଗମିତ୍ୟ ଭିଧୀୟତେ । । ଶିବ ପୁରାଣ, ବିଦ୍ଧ୍ୟେଶ୍ୱରୀ ସଂହିତା -୧/୧୦୬ । । ଏହିପରି ଅନେକ ପୈାରାଣିକ ଗ୍ରନ୍ଥ ଗୁଡିକରେ ଲିଙ୍ଗ ଶଦ୍ଧକୁ ଲକ୍ଷଣ ବା ଚିହ୍ନ ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇଛି ।
ଉପର୍ଯୁ୍ୟକ୍ତ ବର୍ଣ୍ଣନା ଅନୁସାରେ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ରୂପ କାୟିକ ଅଥବା ଶାରୀରିକ ନୁହେଁ, ତେଣୁ ତାଙ୍କୁ “ଅଶରୀରୀ”କୁହାଯାଏ । ଆତ୍ମାଗଣଙ୍କୁ “ଶରୀରୀ” କୁହାଯାଏ । କାରଣ ସେମାନଙ୍କ ନିଜ ନିଜ ଶରୀର ଅଛି । ଅନ୍ତବନ୍ତ ଇମେ ଦେହା ନିତ୍ୟସ୍ୟୋକ୍ତାଃ ଶରୀରୀଣଃ । । ଗୀ-୨/୧୮ । । ଯାହାର କୈାଣସି ସ୍ଥୁଳ ଶରୀର ଅଛି ଏବଂ ଯାହାର ସ୍ଥୁଳ ଶାରୀରିକ ଆକୃତି ଅଛି ତାକୁ ‘ସାକାର’କୁହାଯାଏ । ସେହି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ମଣିଷକୁ ‘ସାକାର’ କୁହାଯିବ । ଯାହାରସୂକ୍ଷ୍ମ ଶରୀର ଅଛି ତାକୁ ‘ସୂକ୍ଷ୍ମାକାର’ବା ‘ଦେବାକାର’ କୁହାଯାଏ । ଯେହେତୁ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ କୈାଣସି ଶରୀର ନାହିଁ ତେଣୁ ତାଙ୍କୁ ‘ସାକାର’ବା ‘ଦେବାକାର’ ନକହି ‘ନିରାକାର’ କୁହାଯାଏ । ଏଠାରେ ‘ନିରାକାର’ର ଅର୍ଥ ଏହା ନୁହେଁ ଯେ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ କୈାଣସି ଆକାର ନାହିଁ । କୈାଣସି ବିଶେଷଣ ଅନ୍ୟ କୈାଣସି ବିଶେଷଣ ଅପେକ୍ଷା ବା ତୁଳନାରେ ପ୍ରଯୁକ୍ତ ହୁଏ, ଯେପରି ‘ବୃହତ’କୈାଣସି ‘କ୍ଷୁଦ୍ର’ର ତୁଳନା ରେ ହିଁ ‘ବୃହତ’ କଥିତ ହୁଏ । ସେହିପରି ନିରାକାର ଶଦ୍ଧ ମଧ୍ୟ ‘ସାକାର’ବା ‘ଦେବାକାର’ ତୁଳନାରେ ବିଶେଷଣ ରୂପରେ ପ୍ରଯୁକ୍ତ ହୁଏ । ପୁନଶ୍ଚ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ରୂପ ବିନ୍ଦୁ ହୋଇଥିବାରୁ ଏବଂ ବିନ୍ଦୁର କୈାଣସି ଜ୍ୟାମିତିକ ପରିମାପ ହେଉ ନଥିବାରୁ ତାଙ୍କୁ ସେହି ଅର୍ଥରେ ‘ନିରାକାର’ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ବିନ୍ଦୁର କୈାଣସି ବାହୁ ନାହିଁ କୈାଣସି କୋଣ ନାହିଁ । ତେଣୁ ତାହା ଆୟତକାର , ବର୍ଗାକାର ବା ବୃାକାର ରେ ପରିଗଣିତ ହୁଏ ନାହିଁ । ବିନ୍ଦୁର କୈାଣସି ଆକାର ନଥିବାରୁ ରେଖା ଗଣିତ ଅନୁସାରେ ମଧ୍ୟ ତାକୁ ‘ନିରାକାର’ କହିବା ଯୁକ୍ତି ଯୁକ୍ତ ଅଟେ । ଧର୍ମଗ୍ଲାନି ସମୟରେ ପରମାତ୍ମା ଏକ ସାକର ମଣିଷ ଶରୀର ମାଧ୍ୟମରେ ଅବତରଣ କରନ୍ତି । ସେହି ସମୟରେ ତାଙ୍କୁ ସାକାର ଯଦିଓ କୁହାଯାଇପାରିବ, କିନ୍ତୁ ସେହି ଶରୀର ତାଙ୍କ ନିଜର କର୍ମଜନିତ ହୋଇ ନ ଥିବାରୁ ସେ ବସ୍ତୁତଃ ‘ନିରାକାର’ ହିଁ ଅଟନ୍ତି ।
ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ଏହି ରୂପ ଅପରିବର୍ନୀୟ ଅଟେ । ଏହା ସୂକ୍ଷ୍ମାତିସୂକ୍ଷ୍ମ ହୋଇଥିବାରୁ ଅବିନାଶୀ ଏବଂ ଅବିଭାଜ୍ୟ ଅଟେ । ଏହି ରୂପର କୈାଣସି ଅଙ୍ଗ ବା ଅଂଶ ନାହିଁ । ଏହା କ୍ଷୀଣ ହୁଏ ନାହିଁ ବା ବୃଦ୍ଧି ମଧ୍ୟ ପାଏ ନାହିଁ । ଏହା ଜରା ମୃତୁ୍ୟର ଅଧୀନ ନୁହେଁ ଏବଂ ପ୍ରକୃତିର ପରିବର୍ନରେ ଏହା ପ୍ରଭାବିତ ହୁଏ ନାହିଁ । କ୍ଲେଶ କର୍ମ ବିପାକାଶୟେର ପରାସୃଷ୍ଟଃ ପୁରୁଷ ବିଶେଷ ଈଶ୍ୱରଃ । । ଯୋ.ଦ.-୧/୨୧ । । ସ ପୂର୍ବେଷାମପି ଗୁରୁଃ କାଳେନାଳଚ୍ଛେଦାତ୍ । । ଯୋ.ଦ-୧/୨୬ । । ପତଞ୍ଜଳି ମଧ୍ୟ ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ସର୍ବବ୍ୟାପକ ବୋଲି ମାନି ନାହାନ୍ତି । ତାଙ୍କ ଅନୁସାରେ ପରମାତ୍ମା କାଳର ପ୍ରଭାବରୁ ମୁକ୍ତ ଏକ ପୁରୁଷ ବିଶେଷ ଅଟନ୍ତି । ଦେଶ ବନ୍ଧଶ୍ଚିତସ୍ୟ ଧାରଣା। ତତ୍ର ପ୍ରତ୍ୟୟୈକତାନତା ଧ୍ୟାନମ୍ । । ଯୋ.ଦ.-୩/୧-୨ । । ଯଦି ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ “ପୁରୁଷ ବିଶେଷ”ବା “ପୁରୁଷୋମ” ନ ମାନି ସର୍ବବ୍ୟାପକ ବୋଲି ସ୍ୱୀକାର କରାଯିବ ତେବେ ତାଙ୍କଠାରେ ମନ ଏକାଗ୍ର ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ । କାରଣ ଯୋଗାଭ୍ୟାସ ବେଳେ ମନକୁ ଏକ ଦେଶ ବିଶେଷରେ ହିଁ ସ୍ଥିର କରିବାକୁ ହୁଏ । ଏହାହିଁ ପତଞ୍ଜଳିଙ୍କ ଯୋଗ ଦର୍ଶନ ଅନୁସାରେ ‘ଧାରଣା’ଏବଂ ‘ଧ୍ୟାନ’/ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗତଗୀତାରେ ମଧ୍ୟ ଭଗବାନ ବାରମ୍ବାର “ମନ୍ମନା ଭବ” ର ଉପଦେଶ ଦେଇଛନ୍ତି । ଗୀତା ମଧ୍ୟ ମୁଖ୍ୟତଃ ଏକ ଯୋଗ ଶାସ୍ତ୍ର ହିଁ ଅଟେ । ତେଣୁ ଗୀତାରେ ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ‘ପରମପୁରୁଷ’(ପୁରୁଷ ଶ୍ରେଷ୍ଠ)କୁହାଯାଇଛି ।
ପରମାତ୍ମା ସୂକ୍ଷ୍ମତମ , ଅବିନାଶୀ ଏବଂ ଅବ୍ୟକ୍ତ ଅଟନ୍ତି । ଅଳ୍ପବୁଦ୍ଧି ସଂପନ୍ନ ଲୋକେ ତାଙ୍କର ଏହି ପରମଭାବକୁ ନ ଜାଣି ତାଙ୍କୁ ଇନ୍ଦ୍ରିୟଗୋଚର ଏକ ସାଧାରଣ ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀରଧାରୀ ବୋଲି ଭାବନ୍ତି । ଅବ୍ୟକ୍ତଂ ବ୍ୟକ୍ତିମାପନ୍ନଂ ମନ୍ୟନ୍ତେ ମାମବୁଦ୍ଧୟଃ । ପରଂଭାବମଜାନନ୍ତୋମ ମାମବ୍ୟୟ ମନୁମମ୍ । । ଗୀ-୭/୨୪ । । ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ଏହି ପରମ ଶାଶ୍ୱତ ଅବ୍ୟକ୍ତ ଭାବ ସମସ୍ତ ଜଗତ ଧ୍ୱଂସ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ବିନଷ୍ଟ ହୁଏ ନାହିଁ । ପରସ୍ତାସ୍ମାସଦ୍ଭୁଭାବୋ ଽନ୍ୟୋଽବ୍ୟକ୍ତୋଽବ୍ୟକ୍ତାସôନାତନଃ । ଯଃ ସର୍ବେଷୁ ଭୂତେଷୁ ନଶ୍ୟସୁନ ବିନଶ୍ୟତି । । ଗୀ-୮/୨୦ । । ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ସ୍ୱରୂପ ପରି ତାଙ୍କ ନିବାସ ସ୍ଥଳୀ ପରମଧାମ ମଧ୍ୟ ଅବ୍ୟକ୍ତ ଓ ଅବିନାଶୀ ଅଟେ । ତାହା ସମସ୍ତ ଆତ୍ମାଙ୍କର ପରମଗତି ବା ଅନ୍ତିମ ଲକ୍ଷ୍ୟ ସ୍ଥଳ ଅଟେ । ଅବ୍ୟକ୍ତୋଽକ୍ଷରଇତୁ୍ୟକ୍ତସ୍ତମାହୁଃ ପରମାଂ ଗତିମ୍ । । ୮/୨୧ । । ଏହି ପରମଧାମ ବା ବ୍ରହ୍ମମତ୍ୱ ହେଉଛି ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ଯୋନି (ଗର୍ଭାଧାନ ସ୍ଥଳୀ) ସଦୃଶ । ସେଥିରେ ସେ ଗର୍ଭ ଅର୍ଥାତ ଚୈତନ୍ୟ ଆତ୍ମାରୂପ ବୀଜକୁ ସ୍ଥାପନ କରନ୍ତି । ତେଣୁ କରି ସମସ୍ତ ଜୀବମାନଙ୍କର ଉପôି ହୁଏ । ମମଯୋନି ର୍ମହଦ୍ ବ୍ରହ୍ମ ତସ୍ମିନ ଗର୍ଭ ଦଧାମ୍ୟହମ୍। ସମ୍ଭବଃ ସର୍ବଭୁତାନାଂ ତତୋ ଭବତି ଭାରତ । । ଗୀ-୧୪/୩ । । ପରମଧାମ ଏହି ସଂସାରର ଆକାଶ ତ୍ୱରୁ ଉଦ୍ଧ୍ୱର୍ରେ ଥିବାରୁ ତାହାକୁ ସୂର୍ଯ୍ୟ,ଚନ୍ଦ୍ର କିମ୍ବା ଅଗ୍ନି ପ୍ରକାଶିତ କରି ପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ନ ତତ୍ଭାସୟତେ ସୂର୍ଯେ୍ୟା ନ ଶଶେଙ୍କା ନ ପାବକଃ । । ଗୀ-୧୫/୬ । । ସେହି ପରମଧାମ ନିବାସୀ ପରମାତ୍ମା ଜ୍ୟୋତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଜ୍ୟୋତି ଅଟନ୍ତି ଏବଂ ତାଙ୍କୁ ଅନ୍ଧାକାରର ଅତି ଉଦ୍ଧ୍ୱର୍ରେ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଜ୍ୟୋତିଷାମପି ତଜ୍ଜ୍ୟୋତି ସ୍ତମସଃ ପରମୁ୍ୟଚ୍ୟତେ । । ଗୀ-୧୩/୧୭ । । ତାଙ୍କର ସେହି ପରମଧାମରେ ଅବ୍ୟକ୍ତ ବ୍ରହ୍ମ ନାମକ ପ୍ରକାଶ ବିଦ୍ୟମାନ । ସେ ଅଚିନ୍ତ୍ୟ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ସର୍ବତ୍ର ପହୁି ପାରନ୍ତି । କାରଣ ପ୍ରକୃତିର କୈାଣସି ତ୍ୱ ତାଙ୍କ ଗତି ପଥରେ ବାଧକ ନୁହନ୍ତି । ଆଉ ମଧ୍ୟ ଶରୀର ବା କର୍ମ ବନ୍ଧନ ରୂୂପକ ବାଧା ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ପାଇଁ ନାହିଁ । ପରସ୍ପରଠାରୁ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ମାଇଲ ବ୍ୟବଧାନରେ ଥିଲେ ସୁଦ୍ଧା ଅନେକ ବ୍ୟକ୍ତି ଏକା ସମୟରେ ନିଜ ନିଜ ସ୍ଥାନରେ ଥାଇ ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ଅନୁଭବ କରିପାରିବେ । କାରଣ ପରମାତ୍ମା ସଦା ସର୍ବଦା ମୁକ୍ତ ଅଟନ୍ତି । ସେ ଯୋଗେଶ୍ୱର ଓ ପରମ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଅଟନ୍ତି । ତାଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ସବୁ କିଛି ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଅଟେ ।
ପରମାତ୍ମା ଅଶୀରୀରୀ ହୋଇଥିବା ହେତୁ ତାଙ୍କର କୈାଣସି ସଂଜ୍ଞାବାଚକ ନାମ ନାହିଁ । ତାଙ୍କର ଯାହାସବୁ ନାମ ଅଛି, ସେ ସବୁ ଗୁଣବାଚକ ବା କର୍ବ୍ୟବାଚ୍କ । ଗୀତାରେ ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ‘ହୃଷୀକେଶ’ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି । ‘ହୃଷିକ’ ଅର୍ଥାତ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ଏବଂ ‘ଈଶ’ଅର୍ଥ ମାଲିକ । ଯିଏ ସମସ୍ତ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ଜଗତର ସ୍ୱାମୀ ସିଏ ହିଁ ହୃଷିକେଶ । ସେହିପରି ପରମାତ୍ମା ସମସ୍ତଙ୍କ କଲ୍ୟାଣକାରୀ ହୋଇଥିବାରୁ ତାଙ୍କୁ ‘ଶିବ’ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ବେଦ ଓ ଉପନିଷଦରେ ମଧ୍ୟ ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ଶିବ ନାମରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ଯଦୁବେଦର “ନମଃ ଶିବାୟ ଚ ଶିବ ତରାୟଚ”(ଯଦୁ-୧୬/୪୧) ବାକ୍ୟରେ ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ଶିବ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି । ମାଣ୍ଡୁକ୍ୟ ଉପନିଷଦ କୁହେ “ପରମାତ୍ମା ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ସମୂହ ଦ୍ୱାରା ଦୃଶ୍ୟ ନୁହନ୍ତି”, ସେ ଅଚିନ୍ତ୍ୟ ଓ ଅଦ୍ୱିତୀୟ , ଜାଣିବା ଯୋଗ୍ୟ ଅଟନ୍ତି,ତାଙ୍କର ନାମ ଶିବ ଅଟେ । ଅଦୃଷ୍ଟମବ୍ୟବହାର୍ଯ୍ୟମ ଗ୍ରହ୍ୟମଳକ୍ଷଣମଚିନ୍ତ୍ୟମବ୍ୟପଦେଶ୍ୟ ମୈକତ୍ମ୍ୟ ପ୍ରତ୍ୟୟ ସାରଂ ପ୍ରପୋପଶମଂ ଶାନ୍ତଂ ଶିବମଦ୍ୱେତଂ ଚତୁର୍ଥ ମନ୍ୟତେ ସ ଆତ୍ମା ବିଜେ୍ଞୟଃ । । ମାଣ୍ଡୁକ୍ୟ,୭ । । ଗୀତାରେ ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ଓଁକାର କୁହାଯାଇଛି । ଯଥା- ଓମିତ୍ୟେକାକ୍ଷର ବ୍ରହ୍ମ ବ୍ୟାହରନ୍ମାମନୁସ୍ମରନ୍ । ।୮/୧୩ । । ବେଦ୍ୟଂ ପବିତ୍ରମୋଂକାର ଋକସାମ ଯଜୁରେବ ଚ । । ୯/୧୭ । । ଭାରତରେ ଓଁକାରେଶ୍ୱର ନାମରେ ଅନେକ ଶିବ ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । କେତେକ ବିଦ୍ୱାନ “ଓମ୍”ଶଦ୍ଧକୁ ବ୍ରହ୍ମା, ବିଷ୍ଣୁ ଏବଂ ଶଙ୍କରଙ୍କ ରଚୟିତା ପରମାତ୍ମା ବାଚକ ବୋଲି ମାନନ୍ତି । ଅକାରୋବିଷ୍ଣୁରୁଦ୍ଧିଷ୍ଟ,ଉକାରସ୍ତୁ ମହେଶ୍ୱରଃ, ମକାରସ୍ତୁ ସ୍ମୃତୋ ବ୍ରହ୍ମା ପ୍ରଣବସ୍ତୁ ତ୍ରୟାତ୍ମକଃ । ।
ଗୀତାରେ ବିଭନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ କର୍ବ୍ୟ ବାଚକ ନାମର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଛି । ଯଥା - ସହୃଢ (୯/୧୮) ଏବଂ (୫/୧୯), ପୁରୁଷୋମ,ଭୁତଭାବନ, ଭୁତେଶ,ଦେବଦେବ, ଜଗପôତେ (୧୦/୧୫) ଜନାର୍ଦ୍ଧନ (୧୦/୧୮), ଭଗବନ୍ (୧୦/୧୭), ହୃଷୀକେଶ (୨/୯-୧୦) ଅରିସୂଦନ (୨/୪) ଇତ୍ୟାଦି । କିନ୍ତୁ ପ୍ରାୟତଃ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ପାଇଁ ଶିବ ନାମଟି ବହୁଳ ଭାବରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । “ଶିବ ପରାମାତ୍ମନେ ନମଃ” ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ପରମାତ୍ମା ଶଦ୍ଧ ପ୍ରାୟତଃ ଆଉ କୈାଣସି ନାମ ସହିତ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ନାହିଁ । କେହି କେହି ଗୀତାର ପୁଷ୍ପିକାରେ ଲେଖାଥିବା “ଶ୍ରୀ କୃଷ୍ଣାର୍ଜୁନ ସମ୍ବାଦ”କୁ ଆଧାର କରି ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ହିଁ ପରମାତ୍ମାବାଚକ ମାନି ତାଙ୍କୁ ଅର୍ଜୁନଙ୍କ ମୋହଭଙ୍ଗ ପାଇଁ କୁରୁକ୍ଷେତ୍ର ଯୁଦ୍ଧଭୂମିରେ ଗୀତାଜ୍ଞାନ ଶୁଣାଇଥିବା କଥା ବିଶ୍ୱାସ କରନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ଗୀତା ବର୍ଣ୍ଣିତ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ସ୍ୱରୂପ, ନାମ ଗୁଣ, ରୂପ ଓ ଅବତରଣର ସମୟକୁ ବି·ର କଲେ ଗୀତାର ପରମାତ୍ମା ଯେ ବସୁଦେବ ସୁତ ବାସୁଦେବ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ନୁହନ୍ତି ଏକଥା ନିଃସନ୍ଦେହରେ କୁହାଯାଇପାରେ । ବିବେକାନନ୍ଦ ଭଳି ମହାନ ଯୋଗୀ, ସାଧକ, ତ୍ୱଚିନ୍ତକ୍ତ ଓ ସମସ୍ତ ଧର୍ମଶାସ୍ତ୍ରରେ ଅଗାଧପାଣ୍ଡିତ୍ୟ ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ଆତ୍ମାଜୀବନୀ “ବାଣୀ ଓ ରଚନା” ରେ ଏହି ପ୍ରଶ୍ନ ଉତ୍ଥାପନ କରିଛନ୍ତି ଯେ ମହାଭାରତ ଯୁଦ୍ଧର ଘୋର ଘର୍ଘର ଗର୍ଜନ ମଧ୍ୟରେ ଅର୍ଜୁନଙ୍କ ମୋହଭଙ୍ଗ ପାଇଁ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଦ୍ୱାରା କଥିତ ୭୦୦ରୁ ଉଦ୍ଧ୍ୱର୍ ଶ୍ଲୋକ ସମୂହକୁ ଲିପିବଦ୍ଧକରିବା ପାଇଁ କ’ଣ ତାଙ୍କ ସାଥିରେ କେହି “କ୍ଷିପ୍ର ଲିପିକ”ଉପସ୍ଥିତ ଥିଲେ? ଗୀତା ଏକ ଯୁଦ୍ଧ ଶାସ୍ତ୍ର ନୁହେଁ, ଏହା ଏକ ଯୋଗ ଶାସ୍ତ୍ର । ତା’ପରେ ଗୀତା ଯେ ମହାଭାରତର ଅଂଶ ବିଶେଷ ଏ ବିଷୟରେ ମଧ୍ୟ ସମସ୍ତେ ଏକମତ ନୁହନ୍ତି । କୁରୁକ୍ଷେତ୍ର ଯୁଦ୍ଧ ପଡିଆରେ କୈାରବ ଓ ପାଣ୍ଡବ ମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଯେ ପ୍ରକୃତରେ ଐତିହାସିକ ମହାଭାରତ ଯୁଦ୍ଧ ହୋଇଥିଲା ସେ ବିଷୟରେ ମଧ୍ୟ କୈାଣସି ପ୍ରାମାଣିକ ତଥ୍ୟ ବର୍ମାନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଉପଲବ୍ଧ ହୋଇ ନାହିଁ । ସ୍ୱୟଂ ପରମାତ୍ମା ପ୍ରଜାପିତା ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କ ମାଧ୍ୟମରେ ଯେ ଅର୍ଜୁନ ରୂପୀ ସମସ୍ତ ମାନବାତ୍ମାମାନଙ୍କୁ କଳିଯୁଗର ଏହି ଘଡି ସନ୍ଧି ମୁହୂର୍ରେ କଳ୍ପପୂର୍ବରେ ସେ ସ୍ୱୟଂ ହିଁ ଗୀତା ଜ୍ଞାନ ଶୁଣାଇ ଥିଲେ ଏବଂ ଏହା ପରବର୍ୀ ସମୟରେ ସଂସ୍କୃତ ଭଷାରେ କାବି୍ୟକ ରୀତିରେ ଲିଖିତ ହୋଇଛି । ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷତାକୁ ପ୍ରମାଣର ଆବଶ୍ୟକତା ନାହିଁ । ବର୍ମାନ ମଧ୍ୟ ସେହି ପରମାତ୍ମା ପ୍ରଜାପିତା ବହ୍ମାକୁମାରୀ ଈଶ୍ୱରୀୟ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ମାଧ୍ୟମରେ ଏହି ଗୀତାଜ୍ଞାନ ପ୍ରଦାନ କରୁଛନ୍ତି । ତେଣୁ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ଗୀତାଜ୍ଞାନର ଉପଦେଷ୍ଟା କହି ତାଙ୍କୁ ଗୀତାର ପରମାତ୍ମାବାଚକ ମାନିବା ଏକ ମହାନ ଭୂଲ ହେବ । ସ୍ଥାନାଭାବ ଏବଂ ବିଷୟ ପ୍ରାସଙ୍ଗିକତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏହି ବିଷୟରେ ପରେ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଶିରୋନାମାରେ ଆଲୋଚନା କରାଯିବ ।
ପରମାତ୍ମାଙ୍କ କର୍ମଜନିତ ଶରୀର ଥିବାରୁ ତାଙ୍କୁ କୈାଣସ ି କର୍ମର ବନ୍ଧନ ନାହିଁ । ନ ଚ ମାଂ ତାନି କର୍ମାଣି ନିବଧ୍ନନ୍ତି ଧନଞ୍ଜୟ । ।ଗୀ-୯/୯ । । ମାନବ ନିଜର ପାପ ବା ପୁଣ୍ୟ କର୍ମଫଳ ଭୋଗ କରିବାକୁ ଭଲ ବା ମନ୍ଦ ଘରେ ଜନ୍ମ ନିଏ । ଜନ୍ମହେଲେ ମୃତୁ୍ୟ ଅନିବାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ । ଗୀତା କହେ ପରମାତ୍ମା ଅଜନ୍ମା, ଅକର୍ା, ଅଭୋକ୍ତା ଓ ଅଶରୀରୀ । ଏହିଦୃଷ୍ଟିରୁ ଯଦି ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଶରୀର ଧାରଣ କରି ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ବୋଲି କହିବା ଯୁକ୍ତି ସମ୍ମତ ହେବନାହିଁ । ପରମାତ୍ମା ସ୍ୱୟଂ ଗୀତାରେ କହିଛନ୍ତି ଯେ ମୁଁ ଏହି ସମଗ୍ର ଜଗତର ପିତା, ମାତା ପିତାମହ, ଗତି, ଭର୍ା, ପ୍ରଭୁ, ସାକ୍ଷୀ,ନିବାସ, ଆଶ୍ରୟ, ସୁହୃଦ, ଉପôି, ପ୍ରଳୟ, ସ୍ଥାନ, ନିଧାନ ଏବଂ ଅବିନାଶୀ ବୀଜ ସ୍ୱରୂପ ଅଟେ । ପିତାମହସ୍ୟ ଜଗତୋ ମାତାଧାତା ପିତାମହଃ । ବେଦ୍ୟ ପବିତ୍ର ମୋକାଂର ଋକ୍ ସାମଯଜୁରେବ ଚ। ଗତି ଭର୍ା ପ୍ରଭୁଃ ସାକ୍ଷୀ ନିବାସଃ ଶରଣଂ ସୁହୃଢ । ପ୍ରଭବଃ ପ୍ରଳୟଃ ସ୍ଥାନଂ ନିଧାନଂ ବୀଜମବ୍ୟୟମ । । ଗୀ-୯/୧୭-୧୮ । । ଯିଏ ସମସ୍ତ ସୃଷ୍ଟିରେ ବୀଜ ରୂପ ଅଟନ୍ତି ତାଙ୍କର ଜନ୍ମ କୈାଣସି ମଣିଷ ଔରସରୁ କିପରି ହେବ ?
ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ଜନ୍ମ ଏବଂ କର୍ମ ଉଭୟ ଦିବ୍ୟ ଅଟେ । ଜନ୍ମ କର୍ମ ଚ ମେ ଦିବ୍ୟ । । ଗୀ-୪/୯ । । ସେ ସାଧାରଣ ମାନବ ପରି କୈାଣସି ମାତୃଗର୍ଭରୁ ଜନ୍ମ ହୁଅନ୍ତି ନାହିଁ । ସେ ଜନ୍ମ ମୃତୁ୍ୟରୁ ସର୍ବଥା ଉଦ୍ଧ୍ୱର୍ରେ । ସେ ଅଜ ଓ ଅବିନାଶୀ । ଯୋ ମାମ୍ଜମନାଦିଂ ଚ ବେି ଲୋକ ମହେଶ୍ୱରମ । । ଗୀ-୧୦/୩ । । ସେ ଅଜ ଓ ଅବିନାଶୀ ସ୍ୱରୂପ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ତଥା ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ଈଶ୍ୱର ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ନିଜ ପ୍ରକୃତିକୁ ଅଧୀନ କରି ନିଜର ଯୋଗଶକ୍ତି ବା ଜ୍ଞାନ ବଳରେ ପ୍ରକଟ ହୁଅନ୍ତି । ଅଜୋଽପି ସନ୍ନବ୍ୟୟାତ୍ମା ଭୂତାନାମୀଶ୍ୱରୋଽପି ସନ୍ ପ୍ରକୃତିଂ ସ୍ାମଧିଷ୍ଠାୟ ସମ୍ଭବାମ୍ୟାମାତ୍ମୟୟା । । ଗୀ-୪/୬ । । ମହାବିନାଶ ସମୟରେ ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ପରି ଜ୍ୟୋତିବିନ୍ଦୁ ସ୍ୱରୂପ ହୋଇଯାଆନ୍ତି । କଳ୍ପ ଆରମ୍ଭରେ ସେମାନଙ୍କୁ ସେ ପୁନଶ୍ଚ ସର୍ଜନା କରନ୍ତି । ଅର୍ଥାତ କର୍ମଫଳ ଅନୁସାରେ ପରମାଧାମରେ ତାଙ୍କ ସହିତ ଥିବା ଆତ୍ମାଗଣଙ୍କୁ ସେ ତାଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ସ୍ଥାପିତ ନୂତନ ସୃଷ୍ଟିକୁ ଶରୀର ଧାରଣ କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରେରିତ କରନ୍ତି । ଏହିପରି ପ୍ରକୃତିର ବଶୀଭୂତ ହୋଇ ପରାଧୀନ ଭାବରେ ଥିବା ଏହି ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ ବର୍ଗଙ୍କୁ ସେ ନିଜ ପ୍ରକୃତିକୁ ବଶୀଭୂତ କରି ବାରମ୍ବାର ସର୍ଜନା କରନ୍ତି । ଅର୍ଥାତ କଳ୍ପକଳ୍ପାନ୍ତର ମହାବିନାଶପରେ ଏହିପରି ସ୍ଥାପନା କାର୍ଯ୍ୟ ·ଲି ଆସୁଥାଏ । ସର୍ବଭୂତାନି କୈାନ୍ତେୟ ପ୍ରକୃତି ଂ ଯାନ୍ତି ମାମିକାମ୍ । କଳ୍ପକ୍ଷୟେ ପୁନସ୍ତାନି କଳ୍ପାଦୈା ବିସୃଜାମ୍ୟହମ୍ । ପ୍ରକୃତିଂ ସ୍ୱାମବଷ୍ଟଭ୍ୟ ବିସୃଜାମି ପୁନଃ ପୁନଃ ଭୂତ ଗ୍ରାମମିମଂ କୃସ୍ନଶ୍ୟଂ ପ୍ରକୃତେ ର୍ବଶାତ୍ । । ଗୀ-୯/୭-୮ । ।
ପ୍ରକୃତିକୁ ବଶ କରି ପରମାତ୍ମା ନିଜ ଯୋଗ ଶକ୍ତି ବଳରେ ସୃଷ୍ଟିରେ ପ୍ରକଟ ହୁଅନ୍ତି । ଏହାହିଁ ତାଙ୍କର ଦିବ୍ୟ ଜନ୍ମ । ଏହା କୈାଣସି ଅବତାର ବାଦକୁ ସମର୍ଥନ କରୁ ନାହିଁ । ତାଙ୍କ ଦିବ୍ୟଜନ୍ମ ଦିବ୍ୟକର୍ମ ସହିତ ଜଡିତ । ସାଧାରଣ ମାନବାତ୍ମା ପରି ସେ କର୍ମଫଳ ଭୋଗକରିବାକୁ ଶରୀର ଧାରଣ କରନ୍ତି ନାହିଁ । ଅଧର୍ମର ବିନାଶ ଓ ସତ୍ୟ ସନାତାନ ଧର୍ମର ସ୍ଥାପନାର୍ଥେ ହିଁ ପ୍ରତି କଳ୍ପ କ୍ଷୟରେ ସେ ପ୍ରକୃତିକୁ ବଶୀଭୂତ କରି ଏକ ମାନବ ଶରୀର ଆଧାରରେ ସୃଷ୍ଟିରେ ଅବତରଣ କରନ୍ତି । ଯଦା ଯଦା ହି ଧର୍ମସ୍ୟ ଗ୍ଲାନିର୍ଭବତି ଭାରତ । ଅଭୂ୍ୟତ୍ଥାନମଧର୍ମସ୍ୟ ତଦାତ୍ମାନଂ ସୃଜାମ୍ୟହମ୍ । । ପରିତ୍ରାଣାୟ ସାଧୁନାଂ ବିନାଶାୟ ଚ ଦୃଷ୍କୃତାମ । ଧର୍ମ ସଂସ୍ଥାପନାର୍ଥାୟ ସମ୍ଭବାମି ଯୁଗେ ଯୁଗେ । । ଗୀ-୪/୭-୮ । । ଏହି ମାନବ ଶରୀରରେ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ଅବତରଣ କରିବା କଥା ତଥା ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀଙ୍କର ମହାନ ଈଶ୍ୱର ରୂପକ ତାଙ୍କର ପରମଭାବକୁ ମୂର୍ଖଲୋକେ ଜାଣି ନ ପାରି ତାଙ୍କୁ ସାଧାରଣ ମାନବ ଶରୀରଧାରୀ ମନେ କରି ତାଙ୍କ କଥାକୁ ବିଶ୍ୱାସ କରନ୍ତି ନାହିଁ । ଅବଜାନନ୍ତି ମାଂମୂଢାଃମାନୁଷୀଂ ତନୁମାଶ୍ରିତମ... । । ଗୀ-୯/୧୧ । । ବୁଦ୍ଧିହୀନ ମନୁଷ୍ୟ ତାଙ୍କର ପରମ,ଅବିନାଶୀ ଓ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଭାବକୁ ନ ଜାଣି ତାଙ୍କ ପରିବ ଅବ୍ୟକ୍ତ ସ୍ୱରୂପକୁ ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀରଧାରୀ ମନେ କରନ୍ତି । ଅବ୍ୟକ୍ତଂ ବ୍ୟକ୍ତିମାପନ୍ନଂ ମନ୍ୟନ୍ତେ ମାମ ବୁଦ୍ଧୟଃ । ପରଂଭାବମଜାନନ୍ତୋ ମମାବ୍ୟୟ ମନୁମମ୍ । । ଗୀ-୭/୨୪ । ।
ଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ହେଲା ଯେ ପରମାତ୍ମା ଏକ ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ମାନବ ଶରୀର ଆଶ୍ରୟରେ ଅବତରଣ କରନ୍ତି । ସେ ମାତୃଗର୍ଭରୁ ଜନ୍ମନେଇ ବିଭିନ୍ନ ନାମରୂପ ଧାରଣ କରି ଅବତାର ନିଅନ୍ତି ନାହିଁ । ବିଶିଷ୍ଟ ଜୀବାମାôମାନେ ବା ମହାନ ଆତ୍ମା ମାନେ ହିଁ ସୃଷ୍ଟିରେ ଧର୍ମର ଭାରସାମ୍ୟ ରକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ସ୍ୱ ସ୍ୱ ଶରୀର ଧାରଣ କରି ଅବତରିତ ହୁଅନ୍ତି ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ମତବାଦ ବା ଈଶ୍ୱରୋପାସନା ପଦ୍ଧତିର ପ୍ର·ର ପ୍ରସାର କରନ୍ତି । କିନ୍ତୁ କଳ୍ପ ଶେଷରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ମାନବାତ୍ମାର ଶରୀର ଆଶ୍ରୟ କରି ନିଜ ଯୋଗଶକ୍ତି ବଳରେ ପରମାତ୍ମା ଏ ସୃଷ୍ଟିରେ ଅବତରଣ କରନ୍ତି । ତାଙ୍କ ଅବତରଣର ଆଭିମୁଖ୍ୟ ହେଲା ମାନବାତ୍ମାମାନଙ୍କର କଳିଯୁଗୀୟ ଆସୁରୀ ସଂସ୍କାରକୁ ବିନାଶ କରି ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସତ୍ୟଯୁଗୀୟ ଦୈବୀ ସଂସ୍କାରର ବିକାଶ କରାଇବା । ସେଥିପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ଏକ ମାନବୀୟ ମାଧ୍ୟମର ଆବଶ୍ୟକତା ପଡେ । ଏହି ମାଧ୍ୟମ ଦ୍ୱାରା ହିଁ ସେ ଈଶ୍ୱରୀୟ ଜ୍ଞାନ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି । ମହାବିନାଶ ପରବର୍ୀ ସୃଷ୍ଟିରେ ରଚନାର ଆଧାର ହୋଇଥିବା ହେତୁ ଏହି ଈଶ୍ୱରୀୟ ମାଧ୍ୟମର ନାମ ପ୍ରଜାପିତା ବ୍ରହ୍ମା । ତେଣୁ ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କର ସୃଷ୍ଟିକର୍ା (ବ୍ରହ୍ମଣୋଽପ୍ୟାଦିକେର୍ । । ଗୀ-୧୧/୩୭) ଆଦିଦେବ (ତ୍ୱମାଦିଦେବଃ..........୧୧/୩୮ ଓ ଅହମାଦି ର୍ହିଦେବାନାଂ .....୧୦/୨) ଏବଂ ପ୍ରଜାପତି ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କର ପିତା (ପ୍ରଜାପତିସ୍ତ୍ୱଂ ପ୍ରପିତାମହଶ୍ଚ...........୧୧/୩୯) ବୋଲି ଗୀତାରେ କୁହାଯାଇଛି ।
ଶ୍ୱେତା ଶ୍ୱେତରୋପନିଷଦ କୁହେ ଯେ ‘ ପରମାତ୍ମା’ସୃଷ୍ଟି ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କୁ ଉପôନ୍ନ କରିଥିଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ବେଦ ସମୂହକୁ (ଈଶ୍ୱରୀୟ ଜ୍ଞାନ)ପ୍ରକାଶିତ କରିଥିଲେ । ୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ବିଦଧାତି ପୂର୍ବମ୍ । ୟୋ ବୈ ବେଦାଂଶ୍ଚ ପ୍ରହିଣୋତି ତସ୍ମୈ, ତଂହ ଦେବ ମାତ୍ମ ବୁଦ୍ଧି ପ୍ରକାଶଂ । ମୁମୁକ୍ଷୁର୍ବୈ ଶରଣମହମ୍ ପ୍ରପଦ୍ୟେ । ।(ଶ୍ୱେ.ଉ. ଅ ୬/୧୮) ପରମାତ୍ମା ମାନବୀୟ ଭାଷାର ଉଦ୍ଧ୍ୱର୍ରେ । ତେଣୁ ସେ ଶ୍ଲୋକ , ମନ୍ତ୍ର ବା ସୂତ୍ର ଆଦି ଆଧାରରେ ଜ୍ଞାନ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି ନାହିଁ । ସେ ଯେଉଁ ଶରୀର ଆଧାରରେ ସୃଷ୍ଟିରେ ଅବତରିତ ହୁଅନ୍ତି ସେହି ମାନବାତ୍ମାର ବୁଦ୍ଧିକୁ ଜ୍ଞାନ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରକାଶିତ କରନ୍ତି । ଏହିପରି ସେ ପ୍ରଜାପତି ବା ପ୍ରଜାପିତା ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କୁ ରଚନା କରନ୍ତି । ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କ ମୁଖ କମଳରୁ ଉଚ୍ଚାରିତ ଈଶ୍ୱରୀୟବାଣୀ ଅନୁସାରେ ପରି·ଳିତ ହୋଇ ଯେଉଁମାନେ ଲୁପ୍ତ ପ୍ରାୟ ସତ୍ୟ ସନାତନ ଦେବୀ ଦେବତା ଧର୍ମ ସ୍ଥାପନାରେ ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ସହଯୋଗ କରନ୍ତି ସେମାନେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ନାମରେ କଥିତ ହୁଅନ୍ତି । ଏକଃ ସଦ୍ ବିପ୍ର ବହୁଧା ଭବନ୍ତି। ଏକ ବ୍ରହ୍ମା ଅନେକ ବ୍ରାହ୍ମଣଙ୍କର ଉପôିର କାରଣ । ଏହି କଥାକୁ କୁହାଯାଇଛି ଯେ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ମୁଖକମଳରୁ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କର ଉପôି ହେଲା । ବ୍ରାହ୍ମଣୋଽସ୍ୟ ମୁଖମାସିଦ୍ବାହୁ ରାଜନ୍ୟଃ କୃତଃ । । (ଯଜୁ ୩୧/୧୧) ।
ବ୍ରହ୍ମାନାମ ମଧ୍ୟ ସଂଜ୍ଞା ବାଚକ ନୁହେଁ । ଏହା କର୍ବ୍ୟ ବାଚକ ନାମ ଅଟେ । ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟି ରଚନା କଥା ଯାହା କୁହାଯାଇଛି ତାହା ମଣିଷ,ପଶୁ,ପକ୍ଷୀ, ସରିସୃପ ଆଦି ପ୍ରାଣୀ ଜଗତର ସୃଷ୍ଟିକୁ ବୁଝାଉ ନାହିଁ । ଭୂତପ୍ରକୃତିରୁ ଜାତ ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ ଜଗତ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟ ଅବିନାଶୀ କାଳଚକ୍ରର ନିୟମ ବା ନିୟତି ଅନୁସାରେ ମହାପ୍ରଳୟ ସମୟରେ ସ୍ୱୟଂମେବ ଭୂତ ପ୍ରକୃତିରେ ଲୀନ ହୋଇଯାଆନ୍ତି (ସବ ଭୁତାନି କୈାନ୍ତେୟ ପ୍ରକୃତିଂ ଯାନ୍ତି ମାମିକାମ୍.....ଗୀ-୯/୭) ଏବଂ ମାନବାତ୍ମାଗଣ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ସହିତ ହିଁ ସେମାନଙ୍କର ମୂଳବାସ ସ୍ଥାନ ବ୍ରହ୍ମଲୋକ ବାଉ ପରମଧାମକୁ ନିଜ ନିଜ କର୍ମଫଳ ସହ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ନ କରନ୍ତି । କଳ୍ପ ଆରମ୍ଭରେ ସେମାନେ ନିଜ ନିଜ କର୍ମଫଳ ଅନୁସାରେ ଭୂତ ପ୍ରକୃତିରୁ ଉପôନ୍ନ ଶରୀର ଧାରଣ କରି ଭଲ ବା ମନ୍ଦ ଯୋନିରେ ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି । ଏହାହିଁ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ବ୍ରହ୍ମା ଦ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟି ସର୍ଜନା ।
ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ଅବତରଣର ସମୟ ହେଉଛି କଳ୍ପର ଅନ୍ତିମ ପର୍ଯ୍ୟାୟ । ଏହା କଳିଯୁଗର ଅନ୍ତିମ ସମୟ । ସମଗ୍ର କଳ୍ପରେ ଏହାହିଁ ହେଉଛି ଧର୍ମ ଗ୍ଲାନିର ସମୟ । ଏହି ଅନ୍ତିମ କ୍ଷଣରେ ହିଁ ମାନବ ସମାଜ ସବୁଠାରୁ ବେଶୀ ପତିତ ହୁଏ । ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଧର୍ମ ସଂପ୍ରଦାୟ ଏହି ଅନ୍ତିମ ସମୟରେ ହିଁ ଗଢି ଉଠେ ଓ କାଳକ୍ରମେ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ ଆଡକୁ ଗତି କରେ । ବର୍ମାନ ସମୟ କଥା ବି·ର କରାଯାଉ । ଆଜି ଯେପରି ଭାବରେ ବିଭିନ୍ନ ମତବାଦ, ବିଶ୍ୱାସ ବା ଉପାସନା ପଦ୍ଧତି ଉପରେ ଆଧାରିତ ଧାର୍ମିକ ଗୋଷ୍ଠୀ ସବୁ ଗଢି ଉଠିଛି; ଆଜିକୁ ୫୦ ବର୍ଷ ତଳେ ଏତେ ପରିମାଣରେ ନ ଥିଲା । ତେବେ ଏସବୁ ସେ୍ୱ ମଧ୍ୟ ପୂର୍ବ ଅପେକ୍ଷା ଆଜିକାଲି ସମାଜରେ ବ୍ୟବହାରିକ ଜୀବନରେ କିଛି ଅଧିକ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଉନ୍ନତ ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଛି କି? ବରଂ ମାନବ ସମାଜ କ୍ରମଶଃ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଅଧୋପନ ଆଡକୁ ଗତି କରୁଛି । ବିଭିନ୍ନ ଧାର୍ମିକ ସଂପ୍ରଦାୟର ତଥାକଥିତ ବଡ ପଣ୍ଡାମାନଙ୍କର ଭ୍ରଷ୍ଟାଚାରର କାହାଣୀ ପ୍ରତିଦିନ ସମ୍ବାଦପତ୍ରର ପୃଷ୍ଠା ମଣ୍ଡନ କରୁଛି। ନିଜ ନିଜ ମତବାଦକୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ପ୍ରତିପାଦିତ କରିବା ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ସଂପ୍ରଦାୟ ମଧ୍ୟରେ ଗୋଷ୍ଠୀ କନ୍ଦଳ ଲାଗି ରହିଛି । ବର୍ମାନ ସମୟରେ ଅଧାର୍ମିକ ତ୍ୱ ମାନେ ହିଁ ବେଶୀ ସୁଖ ସ୍ୱାଚ୍ଛନ୍ଦ୍ୟରେ କାଳତିପାତ କରୁଛନ୍ତି । ସତ୍ୟପରାୟଣ, ଈଶ୍ୱରପ୍ରେମୀ, ନୀତିବାନ ତଥା ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଜୀବନଯାପନ କରୁଥିବା ଲୋକେ ଦୁର୍ବିସହ ଜୀବନ ଯାପନ କରୁଛନ୍ତି । ବର୍ମାନ ସମୟ ଏମିତି ହେଲାଣି ଯେ ଯେତେବଡ ସାଂଘାତିକ ପାପା·ର ବା ଭ୍ରଷ୍ଟାଚାର କଥା ଶୁଣିଲେ ମଧ୍ୟ ଲୋକେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହେଉ ନାହାନ୍ତି । କଥାକୁ ହାଲୁକାଭାବରେ ନେଇ ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତେ ଏକଥା କୁହନ୍ତି ଯେ - ଏ ଘୋର କଳିକାଳରେ ସବୁ ସମ୍ଭବ । ଏହିପରି ଏକ ଘଡି ସନ୍ଧି ମୁହୂର୍ରେ ସ୍ୱୟଂ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ଆଉ କିଏ ବା ମାନବାତ୍ମାମାନଙ୍କର ଜନ୍ମଜନ୍ମାନ୍ତର ପାପରାଶିକୁ ଭସ୍ମୀଭୂତ କରି ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦିବ୍ୟଗୁଣର ସାର ପୂର୍ବକ ଆଗାମୀ ସ୍ୱର୍ଗୀୟ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ସ୍ଥାପନ ପାଇଁ ସକ୍ଷମ ହୋଇପାରିବ ? ତେଣୁ ସେ ପ୍ରତିକଳ୍ପର ଶେଷ ଭାଗରେ ହିଁ ଅବତରଣ କରନ୍ତି ଏବଂ ସମସ୍ତ ମନବାତ୍ମାଙ୍କୁ ଅଭୟ ଦେଇ କୁହନ୍ତି “ସବୁ ଧର୍ମର ଆଶ୍ରୟ ଛାଡି କେବଳ ତୁମେ ମୋର ଶରଣକୁ ଆସିଯାଅ ମୁଁ ତୁମକୁ ସମସ୍ତ ପାପରୁ ମୁକ୍ତ କରିଦେବି । ଏଥିପାଇଁ ଆଦୈା ଚିନ୍ତାକର ନାହିଁ ।” ସର୍ବଧର୍ମାନ ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ ମାମେଙ୍କ ଶରଣଂ ବ୍ରଜ । ଅହଂତ୍ୱା ସର୍ବପାପେଭ୍ୟୋ ମୋକ୍ଷୟିଷ୍ୟାମି ମା ଶୁଚଃ । । ଗୀ-୧୮/୬୬ । ।
ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ପାଇଁ ତିନିଲୋକରେ କୈାଣସି ପ୍ରାପ୍ତବ୍ୟ ବସ୍ତୁ ଅପ୍ରାପ୍ତ ନ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେ ଆଦର୍ଶ କର୍ମର ମାର୍ଗ ପ୍ରଶସ୍ତ କରିବା ପାଇଁ ସୃଷ୍ଟିରେ ଅବତରଣ କରି ସଦାସର୍ବଦା ତପôର ରୁହନ୍ତି । ନ ମେ ପାର୍ଥସ୍ତିକର୍ବ୍ୟଂ ତ୍ରିଷୁ ଲୋକେଷୁ କିନ୍ । ନାନବାପ୍ତମବାପ୍ତବ୍ୟଂ ବର୍ ଏବ ଚ କର୍ମଣି । ଯଦିହ୍ୟହଂ ନ ବେର୍ୟଂ ଜାତୁ କର୍ମଣ୍ୟତନ୍ଦ୍ରିତଃ । ମମ ବର୍ତ୍ମାନୁବର୍ନ୍ତେ ମନୁଷ୍ୟାଃ ପାର୍ଥ ସର୍ବଶଃ । । ୩/୨୨ । । ସେ (ପରମାତ୍ମା) ନିଜର କୈାଣସି ଶାରୀରିକ ସମ୍ବନ୍ଧ ତଥା ନିଜର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅବଶ୍ୟକତା ପୁିର୍ ପାଇଁ କୈାଣସି କର୍ମ କରନ୍ତି ନାହିଁ । ତାଙ୍କର କର୍ମ ସଂସାରର କଲ୍ୟାଣ ପାଇଁ ଉଦ୍ଧିଷ୍ଟ ଥିବାରୁ ତାହାକୁ ଦିବ୍ୟକର୍ମ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଜନ୍ମ କର୍ମଚ ମେ ଦିବ୍ୟଂ । । ଗୀ-୪/୯।। ଏଥିପାଇଁ ତାଙ୍କୁ କର୍ମର ବନ୍ଧନ ନଥାଏ । ନ ଚ ମାଂ ତାନି କର୍ମଣି ନିବଧ୍ନନ୍ତି ଧନଞ୍ଜୟ । । ଗୀ- ୧୯/୯ । । ସେ ସୃଷ୍ଟିର ସ୍ଥାପନା ଓ ବିନାଶକାରୀ ଅଟନ୍ତି । । ଅହଂ କୃସ୍ନ ôସ୍ୟ ଜଗତଃ ପ୍ରଭବଃ ପ୍ରଳୟସ୍ତଥା । । ଗୀ-୭/୬ । । କଳ୍ପର ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଅର୍ଥାତ କଳିଯୁଗର ଅନ୍ତିମ ଚରଣରେ ଘୋର ଧର୍ମ ସଂକଟ ସମୟରେ ସେ ସୃଷ୍ଟିରେ ଅବତରଣ କରି ମାନବାତ୍ମାକୁ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ପାପରୁ ମୁକ୍ତ କରନ୍ତି । ଯଦ୍ଧ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟିରେ ସତ୍ୟ ସନାତନ ଧର୍ମର ସ୍ଥାପନ ହୁଏ । । । (ଗୀ-୪/୮) । । ଏହିପରି କଳ୍ପ ଆରମ୍ଭରେ ନୂତନ ସୃଷ୍ଟିର ସ୍ଥାପନା ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ଦ୍ୱରା ସଂଘଟିତ ହେଉଥିବାରୁ ତାଙ୍କୁ ସୃଷ୍ଟିର ‘ରଚୟିତା’ କୁହାଯାଏ । । । ଗୀ- ୯/୭-୮ । । କଳିଯୁଗୀୟ ଆସୁରୀ ସଂସାରର ମହାସଂହାର ପାଇଁ ସେ ପ୍ରକଟ ହୁଅନ୍ତି । ତେଣୁ ତାଙ୍କୁ ମହାକାଳ କୁହାଯାଏ । କାଳୋଽସ୍ମି ଲୋକକ୍ଷୟ କୃତ୍ ପ୍ରବୃଦ୍ଧୋଲୋକାନ୍ ସମାହର୍ୁମିହ ପ୍ରବୃଃ । । ଗୀ-୧୧/୩୨ । । ଅହମେବାକ୍ଷୟଃ କାଳଃ । । । ଗୀ-୧୦/୩୩ । ।
ପରମାତ୍ମା ସତ-ରଜ-ଏବଂ ତମ ଏହି ତିନିଗୁଣର ଅତୀତ ଅଟନ୍ତି । ତାଙ୍କର ପ୍ରକୃତିଜନ୍ୟ ଶରୀର ନ ଥିବାରୁ ବା ପୂର୍ବ ବର୍ଣ୍ଣନା ଅନୁସାରେ ତାଙ୍କର ଜନ୍ମକର୍ମ ଅଲୈାକିକ ହୋଇଥିବାରୁ ତାଙ୍କ ନିକଟରେ ପ୍ରକୃତିର କୈାଣସି ଗୁଣ ନଥାଏ । ତେଣୁ ତାଙ୍କୁ କେହି କେହି ନିର୍ଗୁଣ ବା ଗୁଣାତୀତ କୁହନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ଆଧ୍ୟାମିôିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସେ ସମସ୍ତ ଗୁଣର ସାଗର ଅଟନ୍ତି । ସେ ଜ୍ଞାନର ସାଗର,ପ୍ରେମର ସାଗର,ଶକ୍ତିର ସାଗର ଆନନ୍ଦର ସାଗର,ସୁଖର ସାଗର ଅଟନ୍ତି । ଏଥିପାଇଁ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ସହିତ ଯୋଗଯୁକ୍ତ ହେଲେ ଏହି ସବୁ ଗୁଣ ମନୁଷ୍ୟାତ୍ମା କୁ ସ୍ୱତଃ ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ । ତେଣୁ ନିର୍ଗୁଣ ଶଦ୍ଧର ଅର୍ଥ ଗୁଣର ରହିତ ନୁହେଁ । ପରମାତ୍ମା ଯଦି ଗୁଣ ରହିତ ହୋଇଥାଆନ୍ତେ ତେବେ ତାଙ୍କଠାରୁ ସର୍ବଗୁଣର ପ୍ରାପ୍ତି ହୁଅନ୍ତା କିପରି ? ତାଙ୍କୁ ଗୁଣ ଆଧାରରେ ଜାଣି ହୁଏ । ଜ୍ଞାନ ଜେ୍ଞୟଂ ଜ୍ଞାନ ଗମ୍ୟଂ । । ଗୀ-୧୩/୧୭ । । ସେ ଜ୍ଞାନ ଦାତା ଅଟନ୍ତି । ତାଙ୍କଠାରୁ ଜ୍ଞାନ ପାଇ ମନୁଷ୍ୟ ସକଳ ପ୍ରକାର ପାପରୁ ମୁକ୍ତ ହୁଏ ଏବଂ ପରମ ଶାନ୍ତି ଲାଭ କରେ । ଅପି ଚେଦସି ପାପେଭ୍ୟଃ ସର୍ବେଭ୍ୟଃ ପାପକୃମଃ ସର୍ବଂଜ୍ଞାନପ୍ଲବେନୈବ ବୃଜିନଂ ସନ୍ତରିଷ୍ୟସି । । ୪/୩୬ । । ଜଣେ ଯେତେ ବଡ ପାପୀ ହୋଇଥାଉ ଜ୍ଞାନ ରୂପୀ ନୈାକା ଦ୍ୱାରା ସେ ନିଃସନ୍ଦେହରେ ସମସ୍ତ ପାପ ସମୁଦ୍ରକୁ ଉମ ରୂପେ ପାର ହୋଇଯିବ । ପ୍ରଜ୍ୱଳିତ ଅଗ୍ନି ଇନ୍ଧନଗୁଡିକୁ ଭସ୍ମଭୂତ କରିଦେବା ପରିି ଜ୍ଞାନ ରୂପକ ଅଗ୍ନି ସମସ୍ତ କର୍ମକୁ (ପାପକର୍ମ) ଭସ୍ମୀଭୂତ କରିଦିଏ । ଯଥୈଧାଂସି ସମିଦ୍ଧୋଽଗ୍ନିର୍ଭସ୍ମସାତ୍ କୁରୁତେଽର୍ଜୁନ ଜ୍ଞାନାଗ୍ନିଃ ସର୍ବକର୍ମାଣି ଭସ୍ମାସାତ୍ କୁରୁତେ ତଥା । । ଗୀ-୪/୩୭ । । ଜ୍ଞାନ ସମାନ ପବିତ୍ରକାରକ କିଛି ନାହିଁ । ଯୋଗସିଦ୍ଧ ପୁରୁଷ ସେହି ତ୍ୱ ଜ୍ଞାନକୁ ନିଶ୍ଚିତ ଭାବରେ ନିଜ ଭିତରେ ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଅନ୍ତି । ସାଧନାରେ ତପôର ଜିତେନ୍ଦ୍ରିୟ ଏବଂ ଶ୍ରଦ୍ଧାବାନ୍ ବ୍ୟକ୍ତି ଜ୍ଞାନ ଳାଭ କରେ ଏବଂ ଜ୍ଞାନ ଳାଭ କରି ସେ ତକôାଳ ପରମ ଶାନ୍ତି ଲାଭ କରେ । ନ ହି ଜ୍ଞାନନେ ସଦୃଶଂ ପବିତ୍ରମିହ ବିଦ୍ୟତେ । ତଂସ୍ୱôୟଂ ଯୋଗ ସଂସିଦ୍ଧ ଚ କାଳେନାତ୍ମନ ବିନ୍ଦତି । ଶ୍ରଦ୍ଧା ବାଁ ଳ୍ଲଭତେ ଜ୍ଞାନଂ ତପôରଃ ସଂଯତେନ୍ଦ୍ରିୟଃ । ଜ୍ଞାନଂ ଲବ୍ଧା ପରାଂ ଶାନ୍ତି ମଚିରେଣାଧି ଗଛତି । । ଗୀ-୪/୩୮-୩୯ । ।
ଜ୍ଞାନର ଅନୁପମ ଭଣ୍ଡାର ନେଇ ପରମାତ୍ମା ସୃଷ୍ଟିରେ ଅବତରଣ କରନ୍ତି । ଏହି ଈଶ୍ୱରୀୟ ଜ୍ଞାନ ହିଁ କଳିଯୁଗୀୟ ଆସୁରୀ ଦୁନିଆର ମହାବିନାଶ କରି ସୁଖ ଶାନ୍ତି ପବିତ୍ରତା ଓ ସମୃଦ୍ଧି ସମ୍ପନ୍ନ ସ୍ୱର୍ଗୀୟ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠାର ଭିିଭୂମି ସ୍ଥାପନ କରେ । ଯେଉଁ ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ଜନ୍ମ ଜନ୍ମାନ୍ତର ଧରି ମୁନି,ଋଷି ପାଇ ପାରି ନଥିଲେ ଈଶ୍ୱରୀୟ ଜ୍ଞାନ (ଗୀତା ଜ୍ଞାନ) କ୍ଷଣିକରେ ତାଙ୍କର ସାକ୍ଷାତ୍ ଅନୁଭବ କରାଇ ଦେଇପାରେ । ଈଶ୍ୱରୀୟ ଜ୍ଞାନ ବିନା ଈଶ୍ୱରଙ୍କୁ ଚିହ୍ନିବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ବର୍ଷ ବର୍ଷ ଧରି ବନ୍ଦ ରହିଥିବା ଅନ୍ଧକାର ପ୍ରକୋଷ୍ଠରେ ଦୀପଟିଏ ପ୍ରଜ୍ଜ୍ୱଳିତ ହେଲେ ମୁହୂର୍କରେ ଅନ୍ଧକାର ଦୂରୀଭୂତ ହୋଇଯାଏ , ସେହିପରି ଈଶ୍ୱରୀୟ ଜ୍ଞାନ ରୂପୀ ଆଲୋକ ଜନ୍ମ ଜନ୍ମାନ୍ତରର ଅଜ୍ଞାନ ଅନ୍ଧକାରକୁ ମୁହୂର୍ରେ ଦୂର କରି ଦିଏ । ତେଣୁ ଯିଏ ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ଚିହ୍ନିଛି, ଜାଣିଛି, ହୃଦୟ ସିଂହାସନରେ ଅଧିଷ୍ଠିତ କରି ରଖିପାରିଛି ସେ ହିଁ ପ୍ରକୃତ ଜ୍ଞାନୀ । ଏହିଭଳି ବ୍ୟକ୍ତିର ଅପ୍ରାପ୍ୟ ଆଉ କ’ଣ ଅଛି ?
ବର୍ମାନ ଉପଲବ୍ଧ ବେଦ, ଉପନିଷଦ,ଶାସ୍ତ୍ର, ପୁରାଣ ଆଦି କୈାଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ମୈାଳିକ ରଚନା ନୁହେଁ । ଗୁରୁ ଶିଷ୍ୟ ପରମ୍ପରା କ୍ରମେ ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ଏ ଗୁଡିକରେ ନିଜ ନିଜ ବିଶ୍ୱାସ ଓ ଚିନ୍ତାଧାରା ଅନୁରôୂପ ଅନେକ ଶ୍ଲୋକ ଗୁଡିକ ସନ୍ନିବେଶିତ କରାଯାଇଛି । ପୁରାଣମାନରେ ଥିବା ଅନେକ ଆଖ୍ୟାନ ଓ ଉପାଖ୍ୟାନ ପ୍ରଥମେ ଜନସ୍ମୃତିରେ ଉଜ୍ଜୀବୀତ ଥିଲା । ତାକୁ ପରେ ଶ୍ଲୋକାବଦ୍ଧ କରି ଗ୍ରନ୍ଥର ରୂପ ଦିଆଯାଇଛି । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୁପ ଆଜିର ଏକ ଲକ୍ଷ ଶ୍ଲୋକ ବିଶିଷ୍ଟ ମହାଭାରତ ଗ୍ରନ୍ଥରୂପ ନେବା ପୂର୍ବରୁ ଲୋକ ମୁଖରେ ‘ଜୟକାବ୍ୟ’ନାମରେ ବୋଲାଯାଉଥିଲା । ବିଦ୍ୱାନମାନେ କୁହନ୍ତି ଏହା ୧୮ ପଦ ବିଶିଷ୍ଟ ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର କାବ୍ୟ ଥିଲା । ପରବର୍ୀ ସମୟରେ ଏଥି ସହିତ ‘ହରିବଂଶ’ଓ ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗବତଗୀତାକୁ ଯୋଡାଯାଇଛି । ତେଣୁ ବର୍ମାନ ଉପଲବ୍ଧ ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗବତ ଗୀତାର ମୈାଳିକତା ଉପରେ ଅନେକ ବିଦ୍ୱାନ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠାନ୍ତି । ସେହି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଗୀତାର ଯେଉଁଠିବି ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ସର୍ବବ୍ୟାପକ ବୋଲି ସାବ୍ୟସ୍ତ କରାଯାଇଛି ତାହା ତା’ର ମୈାଳିକ ଚିନ୍ତାଧାରା ସହିତ ଅର୍ନ୍ତବିରୋଧ ସୃଷ୍ଟି କରେ । ସେହି ଶ୍ଲୋକଗୁଡିକୁ ପ୍ରକ୍ଷିପ୍ତ ମାନିନେବା ଉଚିତ ବା ସେଗୁଡିକୁ ଆକ୍ଷରିକ ଅର୍ଥ ନ କରି ସୂକ୍ଷ୍ମଭାବର୍ଥରେ ବୁଝିବା ଦରକାର । ତ୍ୱ ଚିନ୍ତନର ମାର୍ଗ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହୋଇପାରେ; କିନ୍ତୁ ସେହି ମନୋମନ୍ଥନରୁ ଯେଉଁ ସତ୍ୟ ରୂପକ ଲହୁଣୀ ନିର୍ଗତ ହୁଏ ସେଥିରେ କୈାଣସି ଭିନ୍ନତା ହେବା କଥା ନୁହେଁ ଅନ୍ୟଥା ଆମର ଚିନ୍ତନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ କୈାଣସି ତୃଟି ଅଛି ବୋଲି ବି·ର କରିବାକୁ ହେବ ।
ଗୀତାର କେତୋଟି ମୁଖ୍ୟ ଶ୍ଲୋକକୁ ଆଧାର କରି ଟୀକାକାରମାନେ ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ସର୍ବବ୍ୟାପୀ ବୋଲି ମାନନ୍ତି । ପୂର୍ବାଗ୍ରହରୁ ମୁକ୍ତ ହୋଇ ନିରପେକ୍ଷ ଭାବରେ ସେ ଗୁଡିକର ସୂକ୍ଷ୍ମ ବିବେଚନା କଲେ “ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ସର୍ବବ୍ୟାପକତା”ତ୍ୱ ଯେ କେତେ ଉପହାସ ଜନକ ତାହା ସହଜରେ ବୁଝିହେବ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ କେତେକ ଶ୍ଲୋକରେ ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ସମସ୍ତଙ୍କ ହୃଦୟରେ ବିରାଜିତ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି । ଯଥା- ହୃଦି ସର୍ବସ୍ୟ ବିଷ୍ଠିତମ । । ୧୩/୧୭ । । ସର୍ବସ୍ୟ ·ହଂ ହୃଦି ସନ୍ନିବିଷ୍ଟୋ ମଃ..... । । ଗୀ-୧୫/୧୫ । । ଈଶ୍ୱରଃ ସର୍ବା ଭୁତାନାଂ ହୃଦ୍ଧେଶେ ଽ ର୍ଜୁନ ତିଷ୍ଠତି ... । । ଗୀ-୧୮/୬୧ । । ଅହଂମାତ୍ମା ଗୁଡାକେଶ ସର୍ବଭୂତାଶୟ ସ୍ଥିତଃ । । ।ଗୀ-୧୦/୨୦ । । ଏହିପରି କେତେକ ଶ୍ଲୋକକୁ ଆଧାର କରି ଟୀକାକାରମାନେ କୁହନ୍ତି ଯେ ପରମାତ୍ମା ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜୀବାତ୍ମାରେ ଅବସ୍ଥିତ ଥିବାରୁ ସେ ସର୍ବବ୍ୟାପୀ ଅଟନ୍ତି । କେହି କେହି ଆତ୍ମା ଏବଂ ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ପୃଥକ ନ ମାନି ଉଭୟଙ୍କୁ ଏକ ବୋଲି ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି । ଅନ୍ୟ କେତେକ ପୃଥିବୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜଡ ଓ ଚେତନରେ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ସା ବିଦ୍ୟମାନ ବୋଲି ପାଣ୍ଡିତ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ତର୍କ କରନ୍ତି । ତର୍କ ବା ଯୁକ୍ତି ଦ୍ୱାରା ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ଜାଣି ହେବ ନାହିଁ । ସ୍ୱୟଂ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ପ୍ରଦ ଜ୍ଞାନ ହିଁ ତାଙ୍କୁ ପାଇବାର ମାର୍ଗ ପ୍ରଶସ୍ତ କରେ ।
ଉପର୍ଯୁକ୍ତ ଶ୍ଲୋକ ଆଧାରରେ ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ଯଦି କେବଳ ହୃଦୟରେ ବାସ କରନ୍ତି ବୋଲି କୁହାଯାଏ ତେବେ ତର୍କ କରାଯାଇ ପାରେ ଯେ ସେ ଶରୀରର ଅନ୍ୟ ଅଂଶରେ ନାହାନ୍ତି । ଯେତେବେଳେ ଶଲ୍ୟ ଚିକିସôକ କାହାରି ହୃଦୟକୁ ଅସ୍ତ୍ରୋପ·ର ଦ୍ୱାରା ବାହାର କରି ତା’ ବଦଳରେ କୃତ୍ରିମ ହୃଦୟ ରୋପଣ କରନ୍ତି ସେତେବେଳେ ମୂଳ ହୃଦୟ ସହିତ ପରମାତ୍ମା ମଧ୍ୟ ·ଲିଯିବା କଥା । ଅଥବା ସେ ପୁନର୍ବାର କୃତ୍ରିମ ହୃଦୟକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହୋଇ ଆସନ୍ତି ? ଏଠାରେ ‘ହୃଦୟ’ ଶଦ୍ଧ କୁ ଜୀବାତ୍ମାର ଅଙ୍ଗ ବିଶେଷ ବୋଲି ବୁଝିବା ବା ଅର୍ଥ କରିବା ଠିକ୍ ହେବ ନାହିଁ । ଅନେକ ସମୟରେ ‘ହୃଦୟ’ ଶଦ୍ଧ ଭାବନା ସମୂହର ପର୍ଯ୍ୟାୟବାଚୀ ଅର୍ଥରୂପେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ । ଉପରୋକ୍ତ ଶ୍ଲୋକ ଗୁଡିକରେ ତାହାହିଁ ହୋଇଛି । ଅନେକ ସମୟରେ କାହାରି କଟୁକଥାରେ ଆମ ଭାବନାରେ ଆଘାତ ଲାଗିଲେ ଆମେ କହୁଁ - “ଆପଣଙ୍କ କଥା ମୋ ହୃଦୟକୁ ଖୁବ୍ ବାଧିଲା” କାହାପ୍ରତି ଆମର ଅତିଶୟ ଅନୁରାଗ ଆସିଗଲେ ସ୍ୱତଃ ମୁହଁରୁ ବାହାରି ଆସେ - “ଆପଣ ତ ମୋର ହୃଦୟରେ ବିରାଜିତ ” । ସେହିପରି ଭକ୍ତ ମଧ୍ୟ ଭଗବାନଙ୍କୁ କହେ, “ପ୍ରଭୁ,ଆପଣଙ୍କୁ ତ ମୁଁ ମୋର ହୃଦୟ ସିଂହାସନରେ ଅଧିଷ୍ଠିତ କରିଛି ।”ଏହିପରି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ‘ହୃଦୟ’ ଶଦ୍ଧ କୁ ବିଭିନ୍ନ ଅର୍ଥରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ଯଥା - “ଏକଥା ମୋର ହୃଦୟ ସ୍ୱୀକାର କରୁନାହିଁ”; “ଆପଣ ମୋ ହୃଦୟକୁ ଜିଣିଗଲେ , କରୁଣାରେ ତାଙ୍କର ହୃଦୟ ଦ୍ରବୀଭୂତ ହୋଇଗଲା ,” ଇତ୍ୟାଦି ।
ଉପଯୁକ୍ତ ଆଲୋଚନା ଅନୁସାରେ ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ସ୍ôୂୂଳତଃ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ହୃଦୟରେ ବିରାଜିତ ଭାବି ତାଙ୍କୁ ସର୍ବବ୍ୟାପୀ କହିବା ଏକ ମହାନ ଭୁଲ ହେବ । ସୃଷ୍ଟିରେ ସ୍ରଷ୍ଟା ବା ପିତା ପୁତ୍ରଠାରେ କିପରି ପରିବ୍ୟାପ୍ତ ହୋଇ ପାରିବ ? ଜଳକଣା ବିଶାଳ ସମୁଦ୍ରର ଅଂଶ ବିଶେଷ ହୋଇପାରେ, କିନ୍ତୁ ଜଳକଣାରେ ସମୁଦ୍ରର ବିଶାଳତାକୁ କିପରି ଆରୋପିତ କରାଯାଇପାରିବ? ପରମାତ୍ମା ସର୍ବଗୁଣର ସାଗର ହେଲେ ଆତ୍ମା ସେ ସବୁଗୁଣର ସ୍ୱରୂପ ମାତ୍ର । ଯଦି ଈଶ୍ୱରୀୟ ଅବତରଣକୁ ସତ୍ୟ ବୋଲି ମାନିବା ତେବେ ସର୍ବବ୍ୟାପକ ପରମାତ୍ମା କିପରି ଏକ ମାନବ ଶରୀରରେ ଅବତରିତ ହୋଇ ପାରିବେ ? ଏହା ଶୋରିଷ ଗର୍ଭରେ ପର୍ବତ ସ୍ଥାପନା କରିବା କଥା ଭଳି ହେବ । ଯଦି ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ ମାତ୍ରକ ହୃଦୟରେ ପରମାତ୍ମା ଅବସ୍ଥିତ ବୋଲି କୁହାଯିବ ତେବେ ପୃଥିବୀରେ ଯେଉଁ ଅଗଣିତ ଏକକୋଷୀ ( ଟଦ୍ଭସମରକ୍ଷକ୍ଷଙ୍କକ୍ଷବକ୍ସ ) ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ହୃଦୟ ନାହିଁ ତେବେ ସେମାନଙ୍କଠାରେ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ଅବସ୍ଥିତିକୁ କିପରି ପ୍ରମାଣିତ କରାଯିବ? ଏଠାରେ ସର୍ବବ୍ୟାପକତା ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଭୁଲ ପ୍ରମାଣିତ ହେଉଛି ବୋଲି ମନେ ହୁଏ ।
ଏହିପରି ଗୀତାରେ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ବିଭୂତି ବର୍ଣ୍ଣନ ପ୍ରସଙ୍ଗକୁ ଭିିକରି କେତେକ ବିଦ୍ୱାନ ତାଙ୍କୁ ସର୍ବଭୂତରେ ବ୍ୟାପକ ବୋଲି କହନ୍ତି । ପରମାତ୍ମା କହନ୍ତି , “ ମହର୍ଷିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମୁଁ ଭୃଗୁ ଅଟେ । (ମହର୍ଷିଣାଂ ଭୃଗୁରହଂ ଗୀ-୧୦/୧୩); ପର୍ବତମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମୁଁ ହିମାଳୟ ଅଟେ (ସ୍ଥାବରାଣାଂହିମାଲୟଃ ୧୦/୩); ନରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମୁଁ ରାଜା ଅଟେ । (ନରାଣାଂ ଚ ନରାଧିପମ୍ ଗୀ-୧୦/୧୭); ମୁନୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମୁଁ ବ୍ୟାସ ଅଟେ (ମୁନିନାମପ୍ୟହଂ ବ୍ୟାସଃ ଗୀ-୧୦୩୭ ) ଏହିସବୁ ଶ୍ଲୋକମାନଙ୍କରେ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ସର୍ବ ବ୍ୟାପକତା ନୁହେଁ, ତାଙ୍କର ଶ୍ରେଷ୍ଠତ୍ୱ ହିଁ ପ୍ରତିପାଦିତ ହେଉଛି । ଏଠାରେ ଯଦି ସେ ନିଜର ସର୍ବବ୍ୟାପକତା ପ୍ରତିପାଦନ କରିଥାନ୍ତେ ତେବେ କହିଥାନ୍ତେ, “ସମସ୍ତ ନରନାରୀ,ସମସ୍ତ ହାତୀ; ସମସ୍ତ ଋଷି ମୁନିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମୁଁ ହିଁ ବିରାଜିତ ।” କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କର ଉପରୋକ୍ତ ବକ୍ତବ୍ୟର ଅଭିପ୍ରାୟ ହେଲା , “ ଯେପରି ମହର୍ଷିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଭୃଗୁ, ମୁନୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟାସ, ପର୍ବତମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ହିମାଳୟ ତଥା ନରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରାଜା ମହାନ ଅଟନ୍ତି , ସେପରି ଆତ୍ମା ମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମୁଁ (ପରମାତ୍ମା) ମହାନ୍ ଅଟେ ।” ଏହିପରି ଅନ୍ୟ ଏକ ଶ୍ଲୋକରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ “ପାଣ୍ଡବମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମୁଁ ଅର୍ଜୁନ ଅଟେ ।” ପାଣ୍ଡବାନାଂ ଧନଞ୍ଜୟଃ । । ଗୀ- ୧୦/୩୭ । । ଏଠାରେ ଯଦି ଏହାର ଅର୍ଥ କରାଯାଏ ଯେ ଯିଏ ପରମାତ୍ମା ସିଏ ହିଁ ଅର୍ଜୁନ ଅଟେ , ତେବେ ଗୀତାଜ୍ଞାନ ପ୍ରଦାନର ଅଭିପ୍ରାୟ ଖଣ୍ଡିତ ହୋଇଯିବ । ଯିଏ ବକ୍ତା,ସିଏ ଶ୍ରୋତା, - ଏହା କିପରି ସମ୍ଭବ ? ତେଣୁ ଗୀତାର ସମସ୍ତ ଶ୍ଲୋକକୁ ଆକ୍ଷରିକ ବା ବ୍ୟାକରଣଗତ ଅର୍ଥରେ ଗ୍ରହଣ ନକରି ତା’ଭିତରେ ଥିବା ସୂକ୍ଷ୍ମ ଭାବାର୍ଥର ଅନୁଶୀଳନ କରିବା ଉଚିତ । ଏଥିପାଇଁ କୁହାଯାଇଛି - ‘ଘୀତା ସୁଗୀତା କର୍ବ୍ୟଂ..........’
ବିଶ୍ୱରୂପ ଦର୍ଶନ ସମୟରେ ଅର୍ଜୁନ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ବିଷୟରେ ଯାହାସବୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି, ତାକୁ ଆଧାର କରି ତାଙ୍କୁ ସର୍ବବ୍ୟାପକ ବୋଲି କେତେକ ଯୁକ୍ତି କରନ୍ତି , ଯଥା :- ମୁଁ ଆପଣଙ୍କୁ ଆଦି,ମଧ୍ୟ ଓ ଅନ୍ତ ରହିତ , ଅନନ୍ତ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ,ଅନନ୍ତ ବାହୁ ବିଶିଷ୍ଟ, ଚନ୍ଦ୍ର, ସୂର୍ଯ୍ୟ, ନେତ୍ର ବିଶିଷ୍ଟ, ପ୍ରଜ୍ୱଳିତ ଅଗ୍ନି ସମ ମୁଖ ବିଶିଷ୍ଟ ଏବଂ ସ୍ୱତେଜରେ ସଂସାରକୁ ସନ୍ତାପିତ କରୁଥିବାର ଦେଖୁଛି । ହେ ମହାତ୍ମନ । ଏହି ସ୍ୱର୍ଗ ଓ ପୃଥିବୀରେ ମଧ୍ୟସ୍ଥଳ ଏବଂ ସମସ୍ତ ଦିଗ ଆପଣଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ହିଁ ପରିବ୍ୟାପ୍ତ ହୋଇଛି । ଆପଣଙ୍କ ଏହି ଅଦ୍ଭୁତ ଓ ଉଗ୍ରରୂପ ଦେଖି ତ୍ରୈ÷ଳୋକ୍ୟ ବ୍ୟାକୁଳ ହେଉଛି । ଅନାଦି ମଧ୍ୟାନ୍ତମନନ୍ତ ବୀର୍ଯ୍ୟମନନ୍ତ ବାହୁଂ ଶଶି ସୂର୍ଯ୍ୟ ନେତ୍ରମ । ପଶ୍ୟାମି ତ୍ୱାଂ ଦୀପ୍ତହୁତାଶ ବ୍ରକ୍ତଂ ସ୍ୱତେଜସା ବିଶ୍ୱମିଦଂ ତପନ୍ତମ୍ । । ଦ୍ୟାବା ପୃଥିବ୍ୟୋରିଦମନ୍ତରଂ ହି ବ୍ୟାପ୍ତଂ ତ୍ୱୟେକେନ ଦିଗଶ୍ଚ ସର୍ବାଃ । ଦୃଷ୍ଟା ଦ୍ଭୁତଂ ରୂପମୁଗ୍ରଂ ତବେଦଂ ଲୋକତ୍ରୟଂ ପ୍ରବ୍ୟଥିତଂ ମହାତ୍ମନ । । ଗୀ- ୧୧/୧୯-୨୦ । । ହେ ମହାବାହୁ । ଆପଣଙ୍କ ଅନେକ ମୁଖ, ନେତ୍ର, ୠରୁ ଓ ପାଦ ବିଶିଷ୍ଟ ରୂପକୁ ତଥା ଅନେକ ଉଦର ଓ ବିକଟାଳ ଦନ୍ତପଙ୍କ୍ତି ବିଶିଷ୍ଟ ମହାନ୍ ରୂପକୁ ଦେଖି ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ ବ୍ୟଥିତ ହେଉଛନ୍ତି ଏବଂ ମୁଁ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟଥିତ ହୋଇପଡୁଛି । ରୂପଂ ମହେ ବହୁବକ୍ତନେତ୍ରଂ ମହାବାହୋ ବହୁବାହୁରୂପାବମ୍ । ବହୁଦ୍ୟରଂ ବହୁଦଂଷ୍ଟ୍ରା କରାଳଂ ଦୃଷ୍ଟା ଲୋକଃ ପ୍ରବ୍ୟଥିତାସ୍ତଥାହମ୍ । । ୧୧/୨୩ । । ହେ ଦେବେଶ ! ଆପଣଙ୍କର ପ୍ରଳୟକାଳୀ ଅଗ୍ନିସମ ପ୍ରଜ୍ୱଳିତ ଓ ବିକଟାଳ ଦନ୍ତପଙ୍କ୍ତି ବିଶିଷ୍ଟ ମୁଖ ଦେଖି ମୋତେ ଦିଗ-ବିଦିଗର ଜ୍ଞାନ ହେଉନାହିଁ କି ଶାନ୍ତି ମଧ୍ୟ ମିଳୁ ନାହିଁ । ତେଣୁ ହେ ଜଗନ୍ନିବାସ ! ଆପଣ ପ୍ରସନ୍ନ ହୋଇଯାଆନ୍ତୁ । ଦଂଷ୍ଟ୍ରା କରାଳାନି ଚତେ ମୁଖାନି ଦୃଷ୍ଟୈବ କାଳାନଳ ସନ୍ନିଭାନି । ଦିଶୋ ନ କାନେ ନ ଳଭେ ଚ ଶର୍ମ ପ୍ରସୀଦ ଦେବେଶ ଜଗନ୍ନିବାସ । । ୧୧/୨୫ । ।
ଏଠାରେ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରିବା କଥା ଯେ ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ କଥା ସ୍ୱୟଂ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ଦ୍ୱାରା କଥିତ ହୋଇନାହିଁ । ଏହା ଅର୍ଜୁନ ସାକ୍ଷାତକାର ରୂପରେ ଦେଖିଛନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ଗୀତାରେ ପରମାତ୍ମା ପୂର୍ବରୁ ତାଙ୍କ ନିଜସ୍ୱ ପରିଚୟରେ ଯାହାସବୁ କହିଥିଲେ ଅର୍ଜୁନଙ୍କ ଏହି ବର୍ଣ୍ଣନା ସହିତ ମେଳ ଖାଉ ନାହିଁ । ଅର୍ଜୁନ ଏସବୁକୁ ସାକ୍ଷାତକାର କରି ମଧ୍ୟ ପ୍ରକୃତ ସତ୍ୟ କଣ ବୁଝିପାରିଲେ ନାହିଁ । ତେଣୁ ସେ ଏସବୁ ଦୃଶ୍ୟର ଅନ୍ତରାଳେ କଣ ରହସ୍ୟ ରହିଛି ତାହା ଜିଜ୍ଞାସା କରିବାକୁ ଯାଇ କହୁଛନ୍ତି, “ହେ ଦେବ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ! ଉଗ୍ରରୂପଧାରୀ ଆପଣ କିଏ ମୋତେ କୁହନ୍ତୁ । ଆପଣଙ୍କୁ ମୁଁ ନମସ୍କାର କରୁଛି । ଆପଣ ପ୍ରସନ୍ନ ହୁଅନ୍ତୁ । ଆପଣଙ୍କ ଆଦି ରୂପର ପ୍ରକୃତି ରହସ୍ୟ ମୁଁ ଜାଣିବାକୁ ·ହୁଁଛି; କାରଣ ଆପଣଙ୍କ ପ୍ରବୁିକୁ ମୁଁ ଭଲଭାବରେ ଜାଣେ ନାହିଁ । ଆଖ୍ୟାହି ମେ କୋ ଭବାନୁଗ୍ରରୂପୋ ନମୋଽସ୍ତୁ ତେ ଦେବବର ପ୍ରସୀଦ ବିଜ୍ଞତୁମିଛାମି ଭବନ୍ତମାଦ୍ୟଂ ନ ହି ପ୍ରଜନାମି ତବ ପ୍ରବୃିମ୍ । । ଗୀ-୧୧/୩୧ । । ଅର୍ଜୁନଙ୍କର ଏହି ପ୍ରଶ୍ନର ଉର ଦେଇ ପରମାତ୍ମା କହିଲେ , “ମୁଁ ସମସ୍ତ ଲୋକର କ୍ଷୟକାରୀ ବର୍ଦ୍ଧିତ କାଳ ଅଟେ ।” କାଳୋଽସ୍ମି ଲୋକକ୍ଷୟକୃତ୍ ପ୍ରବୃଦ୍ଧଃ । । ୧୧/୩୨ । । ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ଏହି କଥନରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ ସେ ମହାବିନାଶ ସମୟରେ ହିଁ ଅବତରଣ କରି ମୋହଗ୍ରସ୍ତ ତଥା ବିସ୍ମୃତିର ଅତଳ ଗହ୍ୱରରେ ନିପତିତ ମାନବାତ୍ମାଗଣଙ୍କୁ ଜ୍ଞାନ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି । ତେଣୁ ଅର୍ଜୁନ ଯାହା ସବୁ ସାକ୍ଷାତକାର କରିଥିଲେ ତାହା ଆଗାମୀ ମହାବିନାଶର ସୂଚନା ମାତ୍ର ଥିଲା । ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ସ୍ୱରୂପ ସହିତ ଏହାର କୈାଣସି ସମ୍ପର୍କ ନାହିଁ । ତଥାପି ଯଦି ଏହାକୁ କେହି ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ସ୍ୱରୂପ ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରନ୍ତି, ତେବେ ସୁଦ୍ଧା ଏଥିରୁ ତାଙ୍କର ସର୍ବବ୍ୟାପକତା ପ୍ରମାଣିତ ହେଉନାହିଁ । କାରଣ ଯାହାର କୈାଣସି ରୂପ ଅଛି, ଯାହାକୁ ଜଣେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷରେ ଦର୍ଶନ କରିପାରୁଛି ସେ ସର୍ବ ବ୍ୟାପକ ବା ଅନନ୍ତ କିପରି ହୋଇ ପାରିବ ?
ଗୀତାରେ ପ୍ରାୟତଃ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ଅନେକ ମହାବାକ୍ୟ ପ୍ରଥମ ପୁରଷ (୧ଗ୍ଦଗ୍ଧ ଚରକ୍ସଗ୍ଦକ୍ଟଦ୍ଭ) ରେ କୁହାଯାଇଛି । ଯଥା - ମନ୍ମନାଭବ (୧୮/୬୫),ସର୍ବଧର୍ମାନ୍ ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ....(୧୮/୬୬); ସର୍ବଗୁହ୍ୟତମଂ ଭୁୟଃ ଶୃଣୁ ମେ ପରମଂ ବଚଃ.... । । ୧୮/୬୪ । । ଇତ୍ୟାଦି । ଏହି ସବୁ ଶ୍ଲୋକରୁ ଜଣାପଡେ ଯେ ଗୀତାର ବକ୍ତା ସ୍ୱୟଂ ପରମାତ୍ମା । କିନ୍ତୁ ଏପରି କେତେକ ଶ୍ଲୋକ ଗୀତାରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ, ଯେଉଁଥିରେ ସେସବୁର ବକ୍ତା ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ କେହି ବୋଲି ମନେ ହୁଏ । ସେଥିରେ ପରମାତ୍ମାଙ୍କଠାରୁ ଭିନ୍ନ କେହି ଜଣେ ବକ୍ତା କହୁଛନ୍ତି, “ଯାହା ଜେ୍ଞୟ ଏବଂ ଯାହାକୁ ଜାଣିଲେ ମନୁଷ୍ୟ ଅମରତ୍ୱ ଅନୁଭବ କରେ, ସେହି ପରମାତ୍ମତ୍ୱ ସମ୍ପର୍କରେ ମୁଁ ଭଲଭାବରେ କହିବି । ସେହି ଜେ୍ଞୟ ତ୍ୱ ଅନାଦି ଓ ପରମବ୍ରହ୍ମ, ତାହାକୁ ସତ୍ କୁହାଯାଇ ପାରେ ନାହିଁ କି ଅସତ୍ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଇପାରେ ନାହିଁ , ତାଙ୍କର ସବୁ ସ୍ଥାନରେ ହସ୍ତ,ପଦ,ନେତ୍ର,ଶିର,ମୁଖ ଓ କର୍ଣ୍ଣ ରହିଛି । ସେ ସଂସାରରେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ବ୍ୟାପ୍ତ କରି ସ୍ଥିତ ହୋଇଛନ୍ତି । । ଜେ୍ଞୟଂ ଯତ୍ ପ୍ରବକ୍ଷ୍ୟାମି ଯଜ୍ଜ୍ଞାତ୍ୱାମୃତଶୃତେ । । ଅନାଦିମପôାରଂ ବ୍ରହ୍ମ ନ ସାନ୍ନାସଦୁଚ୍ୟତେ । ସର୍ବତଃ ପାଣିପାଦଂ ତସôର୍ବତୋ ଽକ୍ଷିଣିରୋମୁଖମ୍ । । ସର୍ବତଃ ଶ୍ରୁତି ମଲ୍ଲୋକେ ସର୍ବମାକୃତ୍ୟ ତିଷ୍ଟତି । । ଗୀ-୧୩/୧୨-୧୩ । । ଉମ ପୁରୁଷ ତ ଅନ୍ୟ କେହି, ଯାହାଙ୍କୁ ପରମାତ୍ମା କୁହାଯାଇଛି । ସେହି ଅବିନାଶୀ ଈଶ୍ୱର ତିନି ଲୋକରେ ପ୍ରବିଷ୍ଟ ହୋଇ ସମସ୍ତଙ୍କର ଭରଣପୋଷଣ କରନ୍ତି । । ଉମଃ ପୁରୁଷସ୍ତ୍ୱନ୍ୟଃ ପରମାତ୍ମତୁ୍ୟ ଦାହୃତାଃ । ଯୋ ଲୋକତ୍ରୟ ମାବିଶ୍ୟ ବିଭର୍୍ୟବ୍ୟୟ ଈଶ୍ୱରଃ । । ୧୫/୧୭ । । ଯେଉଁ ପରମାତ୍ମାଙ୍କଠାରୁ ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀଙ୍କର ଉପôି ହୁଏ ଏବଂ ଯାହାଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ସମଗ୍ର ସଂସାର ବ୍ୟାପ୍ତ, ମନୁଷ୍ୟ ନିଜ କର୍ମଦ୍ୱାରା ସେହି ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ର ପୂଜନ କରି ସିଦ୍ଧି ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ । ଯତଃ ପ୍ରବୃିର୍ଭୁତାନାଂ ଯେନ ସର୍ବମିଦଂ ତତମ୍ । ସ୍ୱକର୍ମଣାତମଭ୍ୟର୍ଚ୍ୟ ସିଦ୍ଧିଂ ବିଦ୍ଧତି ମାନବାଃା । ।୧୮/୪୬ । । ହେ ଅର୍ଜୁନ! ଈଶ୍ୱର ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ହୃଦୟରେ ବିରାଜମାନ ଏବଂ ସେ ନିଜ ମାୟା ଦ୍ୱାରା ଶରୀର ରୂପୀ ଯନ୍ତ୍ରରେ ଆରୂଢ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କୁ ଭ୍ରମଣ କରାଉଥାନ୍ତି । ତୁମେ ସର୍ବ ଭାବରେ ସେହି ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ଶରଣ ଯାଅ । ତାଙ୍କ କୃପାରୁ ତୁମେ ପରମଶାନ୍ତି ଓ ଅବିନାଶୀ ପରମପଦ ପ୍ରାପ୍ତ ହେବ । ଈଶ୍ୱରଃ ସର୍ବ ଭୂତାନାଂ ହୃଦ୍ଧେଶେ ଽର୍ଜୁନ ତିଷ୍ଠତି । ଭ୍ରାମୟନ ସର୍ବ ଭୂତାନି ଯନ୍ତ୍ର ରୂଢାନି ମାୟୟା । ତମେଦ ଶରଣଂ ଗଛ ସର୍ବଭାବେନ ଭାରତ । ତତ୍ ପ୍ରସାଦାପôରାଂ ଶାନ୍ତିଂ ସ୍ଥାନଂ ପ୍ରାପସ୍ୟସି ଶାଶ୍ୱତମ୍ । । ୧୮/୬୧-୬୨ । ।
ଊପରୋକ୍ତ ଶ୍ଲୋକ ଗୁଡିକରେ ସ୍ୱୟଂ ପରମାତ୍ମା ନିଜକୁ ସର୍ବବ୍ୟାପୀ ବୋଲି କହୁନାହାନ୍ତି । ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଶ୍ଲୋକ ଭଳି ଏଠାରେ ପ୍ରଥମ ପୁରୁଷ ପରିବେର୍ ତୃତୀୟ ପୁରୁଷରେ ଉଲ୍ଲିଖିତ ଶ୍ଲୋକ ଗୁଡିକ ରଚିତ ହୋଇଛି । ତେଣୁ ଏଗୁଡିକୁ ପ୍ରକ୍ଷିପ୍ତ ଶ୍ଲୋକ ହିସାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିବା ଉଚିତ । କାରଣ ଯେଉଁ କ୍ରମ ଓ ସ୍ଥାନରେ ଏହା ସନ୍ନିବେଶିତ ହୋଇଛି, ତାହା ପୂର୍ବାପର ସଙ୍ଗତି ରକ୍ଷା କରୁନାହିଁ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ଅଷ୍ଟାଦଶ ଅଧ୍ୟାୟର ୬୧ ଓ ୬୨ ଶ୍ଲୋକରେ ବକ୍ତା ନିଜକୁ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ଠାରୁ ପୃଥକ କରି କହୁଛନ୍ତି ଯେ ଈଶ୍ୱର ସମସ୍ତଙ୍କ ହୃଦୟରେ ବିରାଜିତ......ତୁ ତାଙ୍କର ଶରଣାଗତ ହୁଅ । ପୁନଶ୍ଚ ସେହି ବ୍ୟକ୍ତି ପରବର୍ୀ ଶ୍ଲୋକରେ କହୁଛନ୍ତି ଯେ ତୁ ମୋଠାରେ ମନ ନିବେଶ କର । ମୋତେ ସ୍ମରଣ କର, ମୋତେ ନମସ୍କାର କର, ସମସ୍ତ ଧର୍ମ ତ୍ୟାଗକରି ମୋର ଶରଣାଗତ ହୁଅ । ମନ୍ମନାଭବ ମଦ୍ଭକ୍ତୋ ମଦ୍ୟାଜୀ ମାଂ ନମସ୍କୁରୁ । ମାମେବୈଷ୍ୟସି ସତ୍ୟଂ ତେ ପ୍ରତିଜାନେ ପ୍ରିୟୋ ଽ ସି ମେ । ସର୍ବଧର୍ମାନ ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ ମାମେକଂ ଶରଣମ୍ ବ୍ରଜ । ଅହଂ ଦ୍ୱା ସର୍ବପାପେ ଭ୍ୟୋ ମୋକ୍ଷୟାମି ମାଉଶୁଚଃ । । ଗୀ-୧୮/୬୫-୬୬ । । ଏଠାରେ ଗୀତାର ସେହି ଏକ ବକ୍ତାର କଥାରେ ବିରୋଧାଭାସ ଜଣା ପଡୁଛି । ଅଥବା ୧୮/୬୧-୬୨ ଶ୍ଲୋକର ବକ୍ତା ଜଣେ ଓ ୧୮/୬୫-୬୬ ଶ୍ଲୋକରେ ବକ୍ତା ଅନ୍ୟ ଜେଣେ । କିନ୍ତୁ ଗୀତା ସ୍ୱୟଂ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ଦ୍ୱାରା କଥିତ ବୋଲି ସମସ୍ତେ ସ୍ୱୀକାର କରନ୍ତି । ତେଣୁ ତୃତୀୟ ପୁରୁଷରେ ରଚିତ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶ୍ଲୋକ ଗୁଡିକ ଯେ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ସର୍ବବ୍ୟାପକତା ବିଶ୍ୱାସକୁ ପ୍ରାମାଣିକ କରାଇବା ଉଦ୍ଧେଶ୍ୟରେ ପରବର୍ୀ ସମୟରେ କାହାଦ୍ୱାରା ଗୀତାରେ ପ୍ରକ୍ଷେପ କରାଯାଇଛି ଏଥିରେ ସନ୍ଦେହର ଅବକାଶ ନାହିଁ । ଏହି ପରି ଆଉ କେଉଁ ସବୁ କ୍ଷେପକ ଶ୍ଲୋକ ଗୁଡିକ ଗୀତାରେ ପ୍ରକ୍ଷିପ୍ତ ହୋଇ ତା’ର ମୈାଳିକତାକୁ ନଷ୍ଟ କରୁଛି ସେ ବିଷୟରେ ସତ୍ୟାନ୍ୱେଷୀ ସୁଧୀ ପାଠକ ତଥା ପରମାତ୍ମାନୁଭୂତି ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିବା ସାଧକ ମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଗବେଷଣା ହେବା ଉଚିତ ।
ସ୍ରଷ୍ଟା ମଧ୍ୟରେ ସୃଷ୍ଟିର ଅସ୍ତିତ୍ୱ ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରେ । ବୀଜ ଭିତରେ ବୃକ୍ଷର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ । କିନ୍ତୁ ସୃଷ୍ଟିରେ ସ୍ରଷ୍ଟାର ପରିବ୍ୟାପ୍ତତା ବା ବୃକ୍ଷରେ ବୀଜର ଅସ୍ତିତ୍ୱ କଥା କହିବା ଏକ ସୁନ୍ଦର କଳ୍ପନା ବ୍ୟତୀତ ଆଉ କିଛୁି ନୁହେଁ । ପୁତ୍ରର ଉପôନ୍ନକାରୀ ପିତା ହେଲେ ମଧ୍ୟ ପୁତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ପିତା ପରିବ୍ୟାପ୍ତ ନ ଥାଏ । ଏହା ହେଲେ ଚରମ ଅନର୍ଥ ହୋଇଯିବ । ବିଶାଳ ସମୁଦ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଅସଂଖ୍ୟ ଜଳକଣା ପରିବ୍ୟାପ୍ତ ଥାଏ , କିନ୍ତୁ ଜଳକଣା ମଧ୍ୟରେ ସମୁଦ୍ରର ଅସ୍ଥିତ୍ୱ ନ ଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ମାନବାତ୍ମା ସୃଷ୍ଟି ଆରମ୍ଭରେ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ନିବାସ ସ୍ଥଳୀ ପରମଧାମରୁ ହିଁ ନିଜ ନିଜ ପ୍ରାରବ୍ଧ କର୍ମ ଅନୁସାରେ ଏ ଧରାପୃଷ୍ଠକୁ ଆସି ଜନ୍ମ ନିଅନ୍ତି । ଆତ୍ମା, ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ସନ୍ତାନ ହୋଇଥିବାରୁ ତା’ଠାରେ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ରୂପ ଗୁଣ ତ ନିଶ୍ଚୟ ରହିବ, କିନ୍ତୁ ପରମାତ୍ମା ଗୁଣରେ ସିନ୍ଧୁ ହେଲେ ଆତ୍ମା କେବଳ ବିନ୍ଦୁ ମାତ୍ର । ବିନ୍ଦୁରେ ସିନ୍ଧୁର ଗୁଣ ଥାଏ, କିନ୍ତୁ ସ୍ୱୟଂ ସିନ୍ଧୁ ପରିବ୍ୟାପ୍ତ ନଥାଏ । ଗୀତାର ପରମାତ୍ମା ଏହି କଥାକୁ ସ୍ପଷ୍ଟ କରିବାକୁ ଯାଇ କୁହନ୍ତି , “ଏହି ସମଗ୍ର ସଂସାର ଅବ୍ୟକ୍ତ ରୂପରେ ମୋଠାରେ ସନ୍ନିହିତ ହୋଇଛି । ସମସ୍ତ ଜୀବାତ୍ମା ମୋ ଠାରେ ରହିଛନ୍ତି , କିନ୍ତୁ ମୁଁ ସେମାନଙ୍କଠାରେ ରହି ନାହିଁ । ଆଉ ମଧ୍ୟ ସେହି ପ୍ରାଣୀମାନେ ମୋ ଠାରେ ରହନ୍ତି ନାହିଁ । ମୋର ଈଶ୍ୱରୀୟ ସାମର୍ଥ୍ୟକୁ ଦେଖ । ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀଙ୍କୁ ଉପôନ୍ନ କରୁଥିବା ଓ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ଭରଣପୋଷଣ କରୁଥିବା ମୁଁ ସ୍ୱୟଂ ସେହି ପ୍ରାଣୀ ମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ନାହିଁ” । ମୟାତତମିଦଂ ସର୍ବଂ ଜଗଦବ୍ୟକ୍ତମୂିର୍ନା । ମଦ୍ୟାନି ସର୍ବଭୁତାନି ନ ·ହଂ ତେଷ୍ୱବସ୍ଥିତଃ । ନଚ ମଦ୍ୟାନି ଭୂତାନି ପଶ୍ୟମେ ଯୋଗମୈଶ୍ୱରମ୍ । ଭୂତଭୃନ୍ଚ ଭୂତ ସ୍ଥୋ ମମାତ୍ମା ଭୂତଭାବନଃ । । ଗୀ-୯/୪-୫ । । ପରମାତ୍ମା ସ୍ୱୟଂ ଅବ୍ୟକ୍ତମୂର୍ ଅଟନ୍ତି । ସଂସାର ତାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟାପ୍ତ ନାହିଁ କି ସେ ସଂସାର ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟାପକ ନୁହଁନ୍ତି । ସମସ୍ତ ଜଗତ ଭାବାତ୍ମକ ବା ଜ୍ଞାନ ରୂପରେ ତାଙ୍କ ପାଖରେ ପରିବ୍ୟାପ୍ତ । ସେ ସମସ୍ତ ସଂସାରର ସ୍ଥାପନା ଓ ପାଳନକର୍ା ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେଥିରେ ସ୍ୱୟଂ ସର୍ବବ୍ୟାପକ ନୁହନ୍ତି ।
ଗୀତାରେ ପ୍ରକୃତି ପୁରୁଷ, କ୍ଷେତ୍ର କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞ ତଥା ପୁରୁଷ ଓ ପୁରୁଷୋମ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ନିରୂପଣ କରାଯାଇଛି । କିନ୍ତୁ ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ସର୍ବବ୍ୟାପକ ପ୍ରମାଣ କରିବାର ଅଦମ୍ୟ ଅନ୍ଧ ପ୍ରଚେଷ୍ଟାର ଫଳ ସ୍ୱରୂପ ଗୀତାରେ ଏପରି କେତେକ ଶ୍ଲୋକକୁ ପ୍ରକ୍ଷେପ କରାଯାଇଛି ଯାହା ତା’ର ମୈାଳିକ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ସହିତ ମେଳ ଖାଏ ନାହିଁ ଏବଂ ଅନେକ ସ୍ଥାନରେ ଅର୍ନ୍ତବିରୋଧ ଦେଖାଯାଏ । ଯଥା- ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ଶରୀରରେ ବ୍ୟାପ୍ତ ଅଗ୍ନି ଯାହାକି ପ୍ରାଣ ଓ ଅପାନଯୁକ୍ତ ହୋଇ ଚତୁର୍ବିଧ ଅନ୍ନକୁ ପାଚନ କରେ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି । ଅହଂ ବୈଶ୍ୱାନରୋ ଭୂତ୍ୱା ପ୍ରାଣିନାଂ ଦେହମାଶ୍ରିତଃ । ପ୍ରାଣପାନ ସମାଯୁକ୍ତଃ ପ·ମ୍ୟନ୍ନଂ ଚତୁର୍ବିଧମ୍ । ଗୀ ୧୫/୧୪ । । ଅନ୍ୟ ଏକ ସ୍ଥାନରେ ତାଙ୍କୁ ହିଁ ବାୟୁ, ଯମରାଜ, ଅଗ୍ନି, ବରୁଣ, ଚନ୍ଦ୍ରମା, ପ୍ରଜାପତି ଏବଂ ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କର ପିତା ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି । ବାୟୁର୍ଯମୋରଗ୍ନିର୍ବରୁଣଃ ଶଶାଙ୍କଃ ପ୍ରଜାପତିସ୍ତ୍ୱଂ ପ୍ରପିତାମହଶ୍ଚ.. । । ଗୀ-୧୧/୩୯ । । ଏକଥାକୁ ପ୍ରମାଣିତ କରିବାକୁ ଠିକ ପରବର୍ୀ ଶ୍ଲୋକରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ “ ଯେହେତୁ ଆପଣ ସର୍ବବ୍ୟାପୀ ତେଣୁ ଆପଣହିଁ ସବୁକିଛି । ସର୍ବସମାପ୍ନୋଷିତତୋ ଽ ସି ସର୍ବଃ -୧୧/୪୦ । ପ୍ରକୃତି ର ପମହାଭୂତ ହିଁ ଯଦି ସ୍ୱୟଂ ପରମାତ୍ମା ଅଟନ୍ତି ବା ସମସ୍ତ ଜଡ ଓ ଚେତନ ପ୍ରକୃତି ମଧ୍ୟରେ ହିଁ ଯଦି ପରମାତ୍ମା ନିତ୍ୟ ବିରାଜିତ । ତେବେ ସେ ଉଭୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କୈାଣସି ପାର୍ଥକ୍ୟ ନାହିଁ ବୋଲି ବୁଝିବାକୁ ହେବ । ତେବେ ଯେଉଁ ଶ୍ଲୋକ ଗୁଡିକରେ କ୍ଷେତ୍ର ଓ କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞ ବା ପୁରୁଷ ଓ ପୁରୁଷୋମ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ନିରୂପଣ କରାଯôାଇଛି ଏବଂ ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ସମସ୍ତ ଆତ୍ମାର ପିତା ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ଅଥବା ତାଙ୍କ ନିକଟରେ ଶରଣାପନ୍ନ ହେବା କଥା କୁହାଯାଇଛି, ସେ ସବୁ ନିରର୍ଥକ ହୋଇଯିବ ।
ସମସ୍ତ ଭୂତରେ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ସମାନତା ପ୍ରମାଣ କରିବାକୁ ଯାଇ ଗୀତାରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ ସେ ( ପରମାତ୍ମା) ବିଦ୍ୟା ବିନୟ ସମ୍ପନ୍ନ ବ୍ରାହ୍ମଣ,ଚଣ୍ଡାଳ,ଗାଈ,ହାତୀ ଓ କୁକୁର ମଧ୍ୟରେ ସମାନ ରୂପରେ ଅବସ୍ଥାପନ କରନ୍ତି । ବିଦ୍ୟାବିନୟ ସମ୍ପନ୍ନ ବ୍ରାହ୍ମଣେ ଗବି ହସ୍ତନିି । ଶୁନିଚୈବ ଶ୍ୱପାକେ ଚ ପଣ୍ଡିତାଃ ସମଦର୍ଶିନଃ । । ୫/୧୮ । । କିନ୍ତୁ ପରବିର୍ ଅଧ୍ୟାୟରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ ପରମାତ୍ମା କେବଳ ସେହି ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ହିଁ ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଅନ୍ତି ଯିଏ ନିଜ ଉପରେ ବିଜୟ ପ୍ରାପ୍ତ କରିଛି ଓ ଯିଏ ଅନୁକୂଳ ପ୍ରତିକୂଳ,ସୁଖ,ଦୁଃଖ, ମାନ ଅପମାନ ଆଦି ଯେ କୈାଣସି ପରିସ୍ଥିତିରେ ନିର୍ବିକାର ରହିପାରେ । ଜିତାତ୍ମନଃ ପ୍ରଶାନ୍ତସ୍ୟ ପରମାତ୍ମା ସମାହିତଃ । ଶୀତୋଷ୍ଣସୁଖ ଦୁଃଖେଷୁ ତଥା ମାନାପମାନୟୋଃ । ।୬/୭ । । ଯେଉଁ ଭକ୍ତମାନେ ନିଜର ଯେଉଁ ଯେଉଁ ଦେବତାମାନଙ୍କୁ ଶ୍ରଦ୍ଧା ସହକାରେ ପୂଜା କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରନ୍ତି ସେହି ସେହି ଦେବତାଙ୍କ ପ୍ରତି ପରମାତ୍ମା ସେମାନଙ୍କ ସେହି ଶ୍ରଦ୍ଧାକୁ ଦୃଢ କରିଦିଅନ୍ତି । ଯୋ ଯୋ ଯାଂଯାଂ ତନ୍ତୁଂଭକ୍ତଃ ଶ୍ରଦ୍ଧୟାର୍ଚିତୁମିଚ୍ଛତି । ତସ୍ୟ ତସ୍ୟାଚଳାଂ ଶ୍ରଦ୍ଧାଂ ତାମେବ ବିଦଧାମ୍ୟହମ୍ । । ଗୀ-୭/୨୧ । । ମନୁଷ୍ୟ ଅନ୍ତକାଳରେ ଯେଉଁ ଯେଉଁ ଭାବକୁ ସ୍ମରଣ କରି ଶରୀର ଛାଡେ , ସେ ସେହି ଅନ୍ତକାଳୀନ ଭାବରେ ସର୍ବଦା ଭାବିତ ହୋଇ ସେହି ସେହି ଭାବକୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ । ଯଂ ଯଂ ବାପି ସ୍ମରନ୍ ଭାବଂ ତ୍ୟଜତ୍ୟନ୍ତେ କଳେବରମ୍ । ତଂ ତମେବୈତି କୈାନ୍ତେୟ ସଦା ତଦ୍ଭାବ ଭାବିତଃ । । ଗୀ ୮/୬ । । ଦେବତାମାନଙ୍କୁ ଉପାସନାକାରୀ ଦେବତାମାନଙ୍କୁ ,ପିତୃପୁରୁଷଙ୍କ ପୂଜନକାରୀ ପିତୃପୁରୁଷଙ୍କୁ, ଭୂତପ୍ରେତଙ୍କ ଉପାସନାକାରୀ ଭୂତପ୍ରେତମାନଙ୍କୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଅନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ପରମାତ୍ମାଙ୍କୁ ଯେେଉଁମାନେ ପୂଜନ କରନ୍ତି ସେମାନେ ହିଁ ତାଙ୍କୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଅନ୍ତି । ଯାନ୍ତି ଦେବବ୍ରତା ଦେବାନ ପିତୃନଯାନ୍ତି ପିତୃବ୍ରତାଃା । ଭୂତାନିଯାନ୍ତି ଭୂତେଜ୍ୟା ଯାନ୍ତିମଦ୍ୟା ଜିନୋ ଽପି ମାମ୍ । ଗୀ-୯/୨୫ । ।
ଏଠାରେ ଏହା ପ୍ରଣିଧାନ ଯୋଗ୍ୟ ଯେ ଯଦି ଭୂତ ପକୃତିରେ (ଅଗ୍ନିବାୟୁ ଆଦିରେ) ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ଅସ୍ତିତ୍ୱ ବା ବ୍ୟାପକତାକୁ ମାନି ନିଆଯାଏ ତେବେ ଏ ସବୁ କଥାର ଅବତାରଣା କାହିଁକି ? ପରମାତ୍ମା ଯଦି ଭୂତ ପ୍ରକୃତିଠାରୁ ପୃଥକ ଭିନ୍ନ ସା ନୁହନ୍ତି ତେବେ ସେ ଏହା କହି ପାରିଥାନ୍ତେ ଯେ କୈାଣସି ତ୍ୱକୁ ଉପାସନା କଲେ ମଧ୍ୟ ମୁଁ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ସହଜ ସୁଲଭ ଅଟେ । କିନ୍ତୁ ଏକଥା କାହିଁକି ସେ କହିଲେ ଯେ ଯେଉଁ ଅନନ୍ୟ ଚି ମନୁଷ୍ୟ ମୋତେ ନିତ୍ୟ-ନିରନ୍ତର ସ୍ମରଣ କରେ ସେହି ନିତ୍ୟଯୁକ୍ତ ଯୋଗୀ ପାଇଁ ମୁଁ ସୁଲଭ ଅଟେ । ଅନନ୍ୟଚେତାଃ ସତତଂ ଯୋ ମାଂ ସ୍ମରତି ନିତ୍ୟଶଃ । ତସ୍ୟାହଂ ସୁଲଭଃ ପାର୍ଥ ନିତ୍ୟଯୁକ୍ତସ୍ୟ ଯୋଗିନଃ । । ଗୀ-୮/୧୪ । । ତେଣୁ ଗୀତାରେ ଯେଉଁ ଯେଉଁ ସ୍ଥାନରେ ଏହି ଭଳି ସଂଶୟ ଉଦ୍ରେକକାରୀ ବା ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ମୈାଳିକ କଥନ ର ବିରୋଧକାରୀ କଥା କୁହାଯାଇଛି ସେଗୁଡିକୁ “କ୍ଷେପକ” ମାନି ନେବା ଉଚିତ ବା ସେ ସବୁର ଆକ୍ଷରିକ ଅର୍ଥ ନ କରି ତା’ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ରହସ୍ୟକୁ ଉଦ୍ଘାଟିତ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ, ଯଦ୍ୱାରା ପୂର୍ବାପର ସଙ୍ଗତି ରକ୍ଷା ହେବ ଓ ଅର୍ନ୍ତବିରୋଧ ରହିବ ନାହିଁ ।
!! ଓମ୍ ଶାନ୍ତି !!
Comments
Post a Comment