ଜ୍ଞାନ ପ୍ରବାହ (୨୮)
ଜ୍ଞାନ ପ୍ରବାହ (୨୮)
ଉାନପାଦ ଚରିତ୍ରର ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଅଥ
(ସନ୍ଥଶ୍ରୀ ରାମଚନ୍ଦ୍ର କେଶବ ଡୋଙ୍ଗରେଜୀ ମହାରାଜଙ୍କ ଶ୍ରୀମଦ୍ ଭାଗବତ୍ ରହସ୍ୟ ଗ୍ରନ୍ଥ ଆଧାରରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ)
ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତ୍ର ଚତୁର୍ଥ ସ୍କନ୍ଧରେ ଉାନପାଦଙ୍କ କଥା ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି, ମନୁ ମହାରାଜଙ୍କ ଦୁଇପୁତ୍ର ଥିଲେ - ପି୍ରୟବ୍ରତ ଓ ଉାନପାଦ । ଉାନପାଦଙ୍କ ଦୁଇ ପନôୀ-ସୁରୁଚି ଓ ସୁନୀତି । ସୁରୁଚିଙ୍କ ପୁତ୍ରର ନାମ ଥିଲା ଉମ ଏବଂ ସୁନୀତିଙ୍କ ପୁତ୍ରର ନାମ ଥିଲା ଧ୍ରୁବ ।
ଜୀବମାତ୍ରକେ ଉାନପାଦ । ମାତା ଗର୍ଭରେ ରହୁଥିବା ସମସ୍ତ ଜୀବ ଉାନ ପାଦ । ଜନ୍ମ ସମୟରେ ପ୍ରଥମେ ଶିର ଓ ତାପରେ ପାଦ ବାହାରକୁ ଆସେ । ଯାହାର ପାଦ ପ୍ରଥମେ ଉପର ଓ ତାପରେ ତଳକୁ ହୋଇଥାଏ ସେ ହେଉଛି ଉାନପାଦ । ଜନ୍ମ ସମୟରେ ସମସ୍ତଙ୍କ ଏପରି ଅବସ୍ଥା ହୁଏ ।
ଜୀବମାତ୍ରକେ ଦୁଇ ପନôୀ ଥାନ୍ତି-ସୁରୁଚି ଓ ସୁନୀତି ମନୁଷ୍ୟକୁ ସୁରୁଚି ହିଁ ପି୍ରୟ ଲାଗେ । ଇନ୍ଦି୍ରୟ ଗୁଡିକ ଯାହା ମାଗନ୍ତି ସେହି ବିଷୟ ଗୁଡ଼ିକର ଉପଯୋଗ କରିବାର ଇଚ୍ଛା ହିଁ ସୁରୁଚି ଅଟେ । ସୁରୁଚିର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ବାସନା । ସଂପ୍ରତି ସମସ୍ତଙ୍କୁ ରୁଚି ପି୍ରୟ ଲାଗେ । ମନ ଓ ଇନ୍ଦି୍ରୟକୁ ଯାହା ଭଲ ଲାଗେ ତାହା ମନୁଷ୍ୟ କରିଥାଏ । ସେ ଶାସ୍ତ୍ର, ଧର୍ମ ଓ ସନ୍ଥ କାହାରି ପରାମର୍ଶ ନିଏ ନାହିଁ । ରୁଚିର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ମନ ପସନ୍ଦ ଇଚ୍ଛା । ମନ ଯାହା ·ହେଁ, ସେହି ଭୋଗରେ ଲୀନ ହେବା ପାଇଁ ଯିଏ ଆତୁର ହୁଏ ସେ ହେଉଚି ରୁଚିର ଦାସ । ଯାହାର ରୁଚି ପ୍ରତି ପ୍ରେମ ଥାଏ ତାକୁ ନୀତି କିପରି ଭଲ ଲାଗିବ? ନୀତିର ବିରୋଧ ସେ୍ୱ ଇନ୍ଦି୍ରୟଗଣ ସ୍ବଭାବିକ ଭାବରେ ବିଷୟାଭିମୁଖୀ ହୁଅନ୍ତି । ଜିଭ ଯାହା ମାଗୁଛି ସେ ସବୁ ତାକୁ ଦିଅ ନାହିଁ ।
ମନୁଷ୍ୟକୁ ସୁନୀତି ଅର୍ଥାତ୍ ନୀତି ପ୍ରତି ପ୍ରେମ ନ ଥାଏ । ତା’ର ସୁରୁଚି ପ୍ରତି ବେଶୀ ପ୍ରେମ ଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜୀବ ପାଇଁ ଏହାହିଁ ସତ୍ୟ । ତାକୁ ସଦା·ର ଓ ସଂଯମଯୁକ୍ତ ଜୀବନ ପସନ୍ଦ ଲାଗେ ନାହିଁ । ଜୀବ ବାସନାଧୀନ ହୋଇ ବିଳାସୀ ଜୀବନ ଯାପନ କରିବାକୁ ·ହେଁ । ସେ ନୀତିର ଅଧିନରେ ରହିବାକୁ ·ହେଁ ନାହିଁ । ସେ ଭାବେ ଯେ ସୁରୁଚିର ଅଧିନରେ ରହିଲେ ଉମ ଫଳ ମିଳିବ । ସୁରୁଚିର ଫଳ ଉମ । ଏଥିପାଇଁ ସୁରୁଚିର ପୁତ୍ରର ନାମ ଉମ । ଉଦ୍ = ଈଶ୍ୱର । ତମ = ଅନ୍ଧକାର । ଅନ୍ଧକାର ଅଜ୍ଞାନର ପ୍ରତୀକ । ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ସ୍ବରୂପର ଅଜ୍ଞାନ ହିଁ ଉମ ସ୍ବରୂପ । ଇନ୍ଦିୟ ସମୂହର ଦାସ ହେବା ଦ୍ୱାରା ଈଶ୍ୱରୀୟ ସ୍ୱରୂପର ଜ୍ଞାନ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ । ଯିଏ ସୁରୁଚିର ମୋହରେ ପଡିଥାଏ ଏବଂ ବିଳାସ ଜୀବନ ଯାପନ କରେ ତାକୁ ଈଶ୍ୱରୀୟ ସ୍ବରୂପର ଜ୍ଞାନ ହୁଏ ନାହିଁ । ସେ ଈଶ୍ୱରଙ୍କୁ ଚିହ୍ନି ପାରେ ନାହିଁ । ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ଜ୍ଞାନ ବିଳାସୀକୁ ନୁହେଁ, ବିରକ୍ତଙ୍କୁ ହୋଇପାରେ ।
ଶ୍ରୀମଦ୍ ଭଗବତ୍ ଗୀତା ଅନୁସାରେ ଯାହାଠାରେ ସା୍ୱିକ ଗୁଣର ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ, ତାଙ୍କୁ ଜ୍ଞାନ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ସା୍ୱିକ ଗୁଣର ବୃଦ୍ଧି ସଂଯମପୂର୍ଣ୍ଣ ସଦା·ରୀ ଜୀବନ ଯାପନ ଦ୍ୱାରା ହୋଇଥାଏ । କେବଳ ଶବ୍ଦ ଜ୍ଞାନ, ଜ୍ଞାନ ନୁହେଁ । ଉମ ବିଷୟ କ୍ଷଣିକ ସୁଖ ପ୍ରଦାନ କରେ । ସେହି ଉମ ସୁଖ କ୍ଷଣିକ ବିଷୟାନନ୍ଦ ଅଟେ । ଇନ୍ଦି୍ରୟ ଓ ବିଷୟ ସଂଯୋଗରେ ଯେଉଁ କ୍ଷଣିକ ସୁଖ ମିଳେ ତାହା ସୁଖ ନୁହେଁ; ସୁଖର କେବଳ ଆଭାସ ମାତ୍ର ହୋଇଥାଏ । ମନୁଷ୍ୟର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଇନ୍ଦି୍ରୟକୁ ବିଷୟୋପଭୋଗର ଆକାଂକ୍ଷା ହୋଇଥାଏ । ଭୋଜନ ସରସ ହୋଇଥିଲେ ଆବଶ୍ୟକତାରୁ ଅଧିକ ଖାଇବାକୁ ଇଚ୍ଛା ହୁଏ । ଏହାଦ୍ୱାରା ଅଜୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥାଏ । ଏହାକୁ ଠିକ୍ କରିବା ପାଇଁ ଔଷଧ ଖାଇବାକୁ ପଡିଥାଏ । ଏପରି ସମୟରେ ରୁଚି ଆଉ ଖାଇବାକୁ କହେ; କିନ୍ତୁ ନୀତି ମନା କରେ । ସ୍ବାମୀ ଶଂକରା·ର୍ଯ୍ୟ ଏଥିପାଇଁ ଆଜ୍ଞା ଦେଇଛନ୍ତି ଯେ- “ସଦନ୍ନଂ ନ ତୁ ଯାଚ୍ୟତାଂ ବିଧି ବଶାତ୍ ପ୍ରାପ୍ତେନ ସଂତୁଷ୍ୟତାମ୍ ।’’ ଅର୍ଥାତ୍ ସ୍ବାଦିଷ୍ଟ ଅନ୍ନର ଯାଚନା କର ନାହିଁ । ଦୈବ ବଶତଃ ଯାହା ପ୍ରାପ୍ତ ହେବ ସେଥିରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇଯାଅ । ସ୍ବାଦିଷ୍ଟ ଭୋଜନ କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ଭଜନ କରିପାରିବ ନାହିଁ । ନୀତିର ଫଳ ଆରମ୍ଭରେ କଷ୍ଟଦାୟୀ, କିନ୍ତୁ ପରିଣାମରେ ସୁଖଦାୟୀ ଅଟେ । ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ବିଷୟାନନ୍ଦ ଆରମ୍ଭରେ ସୁଖଦାୟୀ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ପରିଣାମରେ ଦୁଃଖଦାୟୀ ହୋଇଥାଏ ।
ଯାହାଙ୍କ ଜୀବନ ଶୁଦ୍ଧ ଓ ପବିତ୍ର ତାଙ୍କୁ ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ସ୍ମରଣରେ ଆନନ୍ଦ ମିଳେ । ସେହି ଆନନ୍ଦ ଦୀର୍ଘସ୍ଥାୟୀ ହୁଏ । ନୀତିର ଅଧୀନରେ ଯିଏ ପବିତ୍ର ଜୀବନ ଯାପନ କରେ, ତାଙ୍କୁ ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ଜ୍ଞାନ ମିଳେ । ସୁନୀତି ଦ୍ୱାରା ଧ୍ରୁବ ମିଳେ । ସୁନୀତିର ଫଳ ହେଉଛି ଧ୍ରୁବ । ସେଥିପାଇଁ ସୁନୀତିର ପୁତ୍ରଙ୍କ ନାମ ଧ୍ରୁବ ଅଟେ । ଧ୍ରୁବର ଅର୍ଥ ଅବିନାଶୀ । ନୀତିର ଅଧିନ ହୋଇ ଯେଉଁ ଆନନ୍ଦ ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ତାହା ଅବିନାଶୀ । ମନୁଷ୍ୟ ସୁନୀତିର ଅଧୀନ ହେଲେ ସଦା·ରୀ ଓ ସୁରୁଚିର ଅଧୀନ ହେଲେ ଦୁରା·ରୀ ହୁଏ । ମନୁଷ୍ୟ ସମ୍ମୁଖରେ ଦୁଇଟି ଆନନ୍ଦ । ବିଷୟାନନ୍ଦ ଓ ପରମାନନ୍ଦ । ପ୍ରଥମ ଆନନ୍ଦ କ୍ଷଣିକ ସୁଖ ପ୍ରଦାନ କରେ । ଏହାର ପରିଣାମ ଦୁଃଖଦ ହୋଇଥାଏ । ଦ୍ୱିତୀୟ ଆନନ୍ଦ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ସ୍ତରରେ କଷ୍ଟଦାୟୀ କିନ୍ତୁ ପରିଣାମରେ ସୁଖଦାୟୀ ହୋଇଥାଏ ।
ଦୁଇଟି ମିତ୍ର ଯାତ୍ରା କରିବା ପାଇଁ ବାହାରିଲେ । ଜଣକର ଅଭ୍ୟାସ ଏପରି ଥିଲା ଯେ ଶେଯ ତକିଆ ବିନା ତାକୁ ନିଦ ଆସୁ ନଥିଲା । ତେଣୁ ସେ ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ ଏକତ୍ର ବାନ୍ଧି ରଖିଲା । କିନ୍ତୁ ତାହା ବୋହିବାକୁ କୌଣସି ଲୋକ ବାହାରିଲେ ନାହିଁ । ଅଗତ୍ୟା ସମସ୍ତ ସାମଗ୍ରୀ ନିଜେ ବୋହି ଯାତ୍ରାରେ ବାହାରିଲା । ରାସ୍ତାରେ ଜଣେ ସଜ୍ଜନଙ୍କ ସହିତ ସାକ୍ଷାତ ହେଲା । ସେହି ମହାଶୟଙ୍କ ଦଶା ଦେଖି ସେ କହିଲେ ଏହି ବୋଝ କେତେ କଷ୍ଟଦାୟୀ । ଏହାରି ବିନା କାହିଁକି ଯାତ୍ରା କରୁ ନାହଁ? ବ୍ୟକ୍ତିଟି ଉର ଦେଲା - ଅବଶ୍ୟ ମୋତେ ବୋଝ ବାହିବାକୁ କଷ୍ଟ ହେଉଛି, କିନ୍ତୁ ରାତ୍ରୀରେ ଶୋଇବା ବେଳେ ଖୁବ୍ ମଜା ଲାଗୁଛି । ରାତ୍ରୀର ଆନନ୍ଦ ପାଇଁ ସମଗ୍ର ଦିବସ ସେ ବୋଝ ବୋହି ଭ୍ରମଣ କରୁଥାଏ । ଏହା ଅନ୍ୟ କାହାରି ନୁହେଁ, ଆମରି କଥା । ଜୀବାତ୍ମା ଜନ୍ମଜନ୍ମାନ୍ତର ଯାତ୍ରା କରିଆସୁଛି । କ୍ଷଣିକ ସୁଖ ପାଇଁ ସେ ସାରାଦିନ ଗଧ ଖଟଣୀ ଖଟେ । ସାରାଦିନ ଦୁଃଖର ପର୍ବତ ମସ୍ତକରେ ବହନ କରି·ଲେ । କ୍ଷଣିକ ସୁଖ ପାଇଁ ତାକୁ କେତେ ଚିନ୍ତା ଓ କେତେ କଷ୍ଟ କରିବାକୁ ପଡେ । ବିଷୟ ସୁଖ କେବଳ କ୍ଷଣିକ ନୁହେଁ, ତୁଚ୍ଛ ମଧ୍ୟ ।
ଧ୍ରୁବ ଅବିନାଶୀ ପରମାନନ୍ଦ ସ୍ବରୂପ (ପ୍ରତୀକ) । ଜୀବ ଯେତେବେଳେ ପରମାନନ୍ଦ ପ୍ରତି ଅଗ୍ରସର ହୁଏ ସେତେବେଳେ ସୁରୁଚି ବିଘ୍ନ ଉପସ୍ଥିତ କରିଥାଏ । ଆତ୍ମା ଓ ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ମିଳନ ହେବାକୁ ସୁରୁଚି ଦିଏ ନାହିଁ । ସୁରୁଚି ଅଧୀନସ୍ଥ ବ୍ୟକ୍ତି କାମାଧୀନ ମଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ ।
ମନ, ବଚନ ଓ କି୍ରୟା ଏକ ସମାନ ହେଲେ ବ୍ୟକ୍ତି ଠିକ୍ ଭାବରେ ଭଗବତ୍ ଭକ୍ତି କରିପାରେ । ଏପରି ଭକ୍ତି ତାକୁ ଆନନ୍ଦ ପ୍ରଦାନ କରେ । ବ୍ୟକ୍ତି ଭଗବତ୍ ସାହଚର୍ଯ୍ୟ ଅନୁଭବ କରିପାରେନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜୀବାତ୍ମାର ପ୍ରକୃତ ପିତା ହେଉଛନ୍ତି ପରମାତ୍ମା । ସେ ହେଉଛନ୍ତି ପ୍ରକୃତ ମିତ୍ର । ସେ ଧନୀ-ଦରିଦ୍ର ଶିକ୍ଷିତ-ଅଶିକ୍ଷିତ, ତଥା ଛୋଟ-ବଡ ଆଦିର ଭେଦଭାବ ରଖନ୍ତି ନାହିଁ । ସେ କେବଳ ଜୀବାତ୍ମା ହୃଦୟରେ ଥିବା ପ୍ରେମ ଭାବକୁ ଦେଖନ୍ତି । ଆତୁରତା ବିନା ଭଗବତ୍ ପ୍ରାପ୍ତି ହୁଏ ନାହିଁ । ଉପନିଷଦରେ ଈଶ୍ୱର କହିଛନ୍ତି - ଏହି ଜୀବ ହେଉଛି ମୋର ପୁତ୍ର । ଅମୃତସ୍ୟ ପୁତ୍ରାଃ । ମୁଁ ଜୀବକୁ ସର୍ବଦା କୋଳାଗ୍ରତ କରିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଥାଏ । କିନ୍ତୁ ସେ ମୋ ନିକଟକୁ ଆସେ ନାହିଁ ।
ଲାଭ-ହାନି, ସୁଖ-ଦୁଃଖ, ମାନ-ଅପମାନ ଆଦି ସବୁ କିଛି ପୂର୍ବଜନ୍ମ କର୍ମର ଫଳ ଅଟେ । ଜ୍ଞାନୀ ସେ ସବୁ ଖୁସି ଖୁସିରେ ସହିଯାଏ; କିନ୍ତୁ ଅଜ୍ଞାନକୁ ଖୁବ୍ କଷ୍ଟ ହୁଏ । ଯେପରି ବୀଜ ବୁଣା ଯାଇଥାଏ, ସେପରି ଫଳ ମିଳିଥାଏ । ତେଣୁ ଏ ଜନ୍ମରେ କେହି କୌଣସି କାରଣରୁ ଅପମାନ କଲେ ହସି ହସି ସହି ଯିବା ଉଚିତ ।
ଦୁଷ୍ଟ ସ୍ବଭାବ ଶୀଘ୍ର ପରିବର୍ନ ହୁଏ ନାହିଁ । ସ୍ୱଭାବ ପରିବର୍ନ ଏକ କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ ପ୍ରକି୍ରୟା ।
କସ୍ତୁରୀକି କ୍ୟାରୀ କରି, କେଶରକୀ ବନୀ ଖାଦ ।
ପାନି ଦିଆ ଗୁଲାବକା; ତଉ ପ୍ୟାଜ କି ପ୍ୟାଜ ।ା
ସତ୍କର୍ମର ପୁଣ୍ୟ ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଠିକ୍ ଭାବରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ନାହିଁ ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସ୍ୱଭାବ ସୁଧୁରେ ନାହିଁ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ପିତାମାତା ନିଜ ସନ୍ତାନସନ୍ତତିମାନଙ୍କୁ ପିଲାଟି ଦିନରୁ ହିଁ ଉମ ସଂସ୍କାର ପ୍ରଦାନ କରିବା ଉଚିତ । କାରଣ ବାଳକ ମାତାର ଦୋଷ ପାଇଁ ଚରିତ୍ରହୀନ, ପିତାର ଦୋଷ ପାଇଁ ମୁର୍ଖ, ବଂଶର ଦୋଷ ପାଇଁ କାପୁରୁଷ ଏବଂ ନିଜର ଦୋଷ ପାଇଁ ଦରିଦ୍ର ହୋଇଥାଏ ।
ଦୁଃଶୀଳୋ ମାତୃ ଦୋଷେନ, ପିତୃ ଦୋଷେନ ମୁର୍ଖତା ।
କାର୍ପଣ୍ୟଂ ବଂଶ ଦୋଷ୍ଟେ, ଆତ୍ମ ଦୋଷାତ୍ ଦରିଦ୍ରତା ।ା
Comments
Post a Comment